Ulyanova: về mối quan hệ giữa Lenin và Stalin, 1926
Ulyanova: về mối quan hệ giữa Lenin và Stalin
Trong đơn gửi Ủy ban Trung ương, tôi đã viết rằng Ilyich đã đánh giá cao Stalin. Điều đó hoàn toàn đúng. Stalin là một người lao động chân chính và là một nhà tổ chức giỏi. Nhưng trong bức thư đó, tôi chưa nói một cách đầy đủ về thái độ của Lenin đối với Stalin. Khi viết lá đơn đó, tôi đã chấp thuận bởi đề nghị của Bukharin và Stalin, viết về thái độ của Lenin đối với Stalin. Điều này ít nhiều sẽ bảo vệ ông ấy trước những lời tấn công từ phe đối lập. Điều này cũng dễ hiểu, vì phe đối lập đang dựa trên bức thư cuối cùng của Ilyich gửi Stalin, cái mà người ta đang xem là cơ sở của sự tan vỡ mối quan hệ giữa hai người. Đó là vấn đề hết sức cá nhân - Ilyich phẫn nộ khi cho rằng Stalin đã tự cho phép mình thô lỗ với Nadezhda Konstantinova [Krupskaya]. Vấn đề rất cá nhân này đã bị Zinoviev, Kamenev và một số người khác sử dụng cho các mục đích chính trị của chủ nghĩa bè phái. Cân nhắc trước thực tế, các bài viết của Lenin trong những bức thư cuối cùng, hành vi của Stalin sau khi Lenin qua đời, đường lối chính trị của Stalin, tôi bắt đầu hình thành rõ về mối quan hệ thực sự giữa Lenin và Stalin cho đến khi Người qua đời. Tôi nghĩ rằng tôi phải có trách nhiệm khi nói về vấn đề này.
Ilyich đã phải kiềm chế rất nhiều. Người rất giỏi trong việc ấy. Người không bao giờ tiết lộ về mối quan hệ của mình với ai, nếu cảm thấy việc đó là không cần thiết. Tôi nhớ rằng, có lần Người từ chối gặp mặt một ủy viên Ban chấp hành Trung ương toàn Nga, người mà [Ilyich] cảm thấy không thể dung thứ. Người rất sợ gặp ông ta, sợ rằng Người sẽ không thể kiềm chế được bản thân và sẽ tỏ ra thô lỗ với ông ấy.
Người kiềm chế bản thân mình rất nhiều đối với các đồng chí trong công việc. Đối với Người, công việc là ưu tiên hàng đầu. Người không màn chút cá nhân nào khi bắt đầu công việc. Không có chỗ cho cái tôi cá nhân chiếm ưu thế.
Chẳng hạn như có lần Người bất đồng với Trotsky. Trong một lần giữa phiên họp Bộ Chính trị, Trotsky đã gọi Ilyich là "tên côn đồ". Mặt Ilyich trắng bệt như phấn, nhưng Người đã kiềm chế. "Có lẽ một số người đã mất bình tĩnh", Người đáp lại sự thô lỗ của Trotsky. Tôi đã được nghe phản ánh về điều này. Người chưa bao giờ có thiện cảm với Trotsky. Ông ta dường như có cái gì đó quá ư cá nhân khiến cho rất khó trong làm việc tập thể. Nhưng ông ta cũng là một người lao động giỏi và tài năng, ở đây tôi xin nhắc lại, đối với Lenin công việc là ưu tiên hàng đầu, đó là lý do vì sao Người cố giữ ông ta lại và cố làm việc cùng ông ta ngay cả trong tương lai. Điều này sau đó đã bộc lộ những vấn đề - rất khó để duy trì sự hợp tác giữa Trotsky và các thành viên khác trong Bộ Chính trị, đặc biệt là giữa Trotsky và Stalin. Cả hai đều là những người tham vọng và cố chấp. Đối với họ, khía cạnh cá nhân được ưu tiên hơn công việc. Có thể thấy rõ nó qua các bức điện mà Trotsky và Stalin gửi Lenin từ mặt trận, điều đó có thể hình dung cho những năm đầu tiên của chính quyền Xô viết.
Vai trò của Vladimir Ilyich đã kiểm soát [sự xung đột]. Nhưng mọi thứ đã không còn sau khi Ilyich qua đời. Thái độ của Ilyich đối với Zinoviev là không tốt. Nhưng ông ta kiểm soát bản thân tốt hơn và quan tâm nhiều hơn đến công việc.
Mùa hè năm 1922, trong trận đổ bệnh đầu tiên của Ilyich, tôi gần như ở cạnh Người suốt, tôi đã quan sát một cách chặt chẽ mối quan hệ của Người với các bạn chiến đấu, đặc biệt là đối với các thành viên Bộ Chính trị.
Thời điểm này, tôi có nghe một vài điều không hài lòng của Ilyich đối với Stalin. Khi Ilyich biết về bệnh tình của Martov, Người yêu cầu Stalin cung cấp một số tiền. Đáp lại, Stalin nói rằng "Tôi không cấp tiền cho kẻ thù của giai cấp công nhân! Anh nên tìm người khác để đáp ứng yêu cầu này"* (Martov - lãnh tụ phái Mensheviks, kẻ thù không đội trời chung của Lenin). Ilyich thất vọng và tức giận đối với Stalin. Cũng có những vấn đề khác khiến Ilyich không hài lòng. Shkolovski đã kể về một bức thư mà Ilyich gửi cho ông ta hồi còn ở Berlin, rằng ai đó đang cố nhắm vào Ilyich. Ai và như thế nào - đó vẫn còn là một bí mật.
Mùa đông năm 1921-1922, Ilyich ốm. Người bị đau đầu và không thể làm việc - Lenin vô cùng lo lắng. Tôi không rõ khi nào mà Ilyich đã nói chuyện với Stalin yêu cầu rằng phải cung cấp cho Ilyich Kali axyanua [chất độc] khi Người bị liệt. Stalin đã [vờ] đồng ý. Tại sao Người lại yêu cầu Stalin ? Bởi vì Người biết rằng ông ấy là một người vô cùng mạnh mẽ và sắt đá. Ilyich không thể yêu cầu bất kỳ ai ngoài Stalin.
Tháng 5 năm 1922, khi căn bệnh trở nặng lần đầu tiên, Người đã yêu cầu Stalin đến ngay. Ilyich sau khi dặn dò xong xuôi và yêu cầu Stalin thực hiện lời hứa ngay lập tức. Người buộc Stalin phải thực hiện ngay. Stalin đã ở trong phòng với Lenin suốt 5 phút. Khi Stalin trở ra, ông nói với Bukharin rằng Ilyich yêu cầu phải cung cấp thuốc độc, rằng đã đến lúc thực hiện lời hứa, sau khi vờ chấp thuận, Stalin hôn tạm biệt Ilyich và rời khỏi phòng.
Sau đó, [Bộ Chính trị] thảo luận và quyết định rằng, cần phải củng cố tinh thần cho Ilyich. Cho nên Stalin đã quay trở lại gặp Lenin và vờ như các bác sĩ đã nói với ông rằng tình hình sức khỏe của Người đang được cải thiện và rằng mọi thứ chưa phải là kết thúc, và do đó, thời điểm thực hiện lời hứa với Ilyich chưa đến. Người vui mừng và đồng ý chấn nhận. Người nói với Stalin, "Anh đang dối tôi ?". Stalin đáp lại rằng "Có bao giờ tôi lừa anh chưa ?". Họ chia tay và không gặp cho đến lúc tình hình sức khỏe cải thiện, trong lúc đó, Người không được phép gặp bất kỳ đồng chí nào.
Thời gian này, Stalin là vị khách thường xuyên hơn so với người khác. Stalin lúc nào cũng là người đầu tiên đến gặp Ilyich. Người gặp ông ấy với một thái độ thân thiện, cười đùa và yêu cầu tôi ngồi tiếp rượu với ông,... Trong các cuộc gặp này, cả hai thảo luận về Trotsky, rõ ràng rằng Ilyich đã cùng với Stalin chống Trotsky, lúc đó có mặt cả tôi. Một khi Ilyich mời Trotsky đến, điều đó có vẻ là vấn đề xã giao. Kể cả việc đề nghị Trotsky vào Hội đồng dân ủy, cũng là một vấn đề mang tính chất điền kiện. Trong thời gian này Kamenev và Bukharin có đến gặp Ilyich, còn Zinoviev thì không đến dù chỉ một lần. Và như tôi được biết, Ilyich cũng chưa bao giờ tỏ ý muốn gặp ông ta.
Sau khi có thể trở lại làm việc, mùa thu năm 1922, Ilyich thường xuyên gặp Zinoviev, Kamenev và Stalin tại phòng làm việc của mình. Thỉnh thoảng tôi cố ngăn cản họ, nhắc nhở rằng các bác sĩ đang cấm Ilyich ngôi lâu và làm việc nhiều. Họ đùa rằng đây không phải là làm việc mà chỉ là những cuộc thảo luận nhỏ mà thôi.
Ilyich tỏ ra khó chịu với Stalin về vấn đề dân tộc, vụ Caucasus (Cáp-ca-dơ). Điều này được biết từ thư từ Người gửi Trotsky. Rõ ràng là Ilyich tức giận Stalin, Ordjonikidze và Dzerzhinsky. Trong thời gian bệnh trở nặng, vấn đề này [vấn đề dân tộc] làm Người phải suy nghĩ nhiều.
Còn vấn đề gay gắt nhất là bức thư Ilyich gửi Stalin vào ngày 5/3/1923 và tôi cũng sẽ đề cập sau đây. Việc là thế này. Các bác sĩ yêu cầu rằng không được cung cấp cho Ilyich bất cứ điều gì về công việc. Vấn đề cần phải lo lắng đó là Nadezhda Konstantinova sẽ thảo luận về bất cứ điều gì với Ilyich [Krupskaya không chỉ là vợ, mà còn là một đồng chí]. Bà quá quen với những cuộc thảo luận với Người nên đôi khi vô ý và không thể kiểm soát hết thảy mọi thứ nói ra. Bộ Chính trị [chính xác là Ban chấp hành Trung ương] đã giao cho Stalin trách nhiệm phải thực hiện đúng các chỉ dẫn của bác sĩ. Và khi biết được các cuộc trò chuyện giữa Krupskaya và Ilyich vượt ngoài khuôn khổ cho phép, Stalin đã gọi điện và trách móc bà một cách gay gắt, rằng bà nên nghĩ đến Ilyich. Ông ấy cảnh bảo rằng, bà không nên thảo luận các vấn đề ngoài sự cho phép với Ilyich nếu không sẽ phải chịu trách nhiệm trước Ủy ban kiểm soát Trung ương của Đảng [vì đây là mệnh lệnh trực tiếp của Ban chấp hành Trung ương nhằm bảo vệ sức khỏe của Lenin]. Điều này khiến cho Krupskaya hoàn toàn mất kiểm soát - bà khóc nức nở. Sau đó vài ngày, bà đã nói với Ilyich về điều này và nói rằng mọi việc đã được hòa giải. Rằng trước đó, Stalin đã gọi cho bà một lần nữa để giải thích rõ về thái độ tiêu cực mà ông đã cảnh báo. Bà cũng nói điều này với Kamenev và Zinoviev rằnng Stalin đã hét vào mặt bà qua điện thoại và có vẻ như bà cũng đề cập đến vấn đề Caucasus.
Sáng hôm sau, Stalin mời tôi đến văn phòng [làm việc] của Ilyich. Ông tỏ vẻ khó chịu và bị xúc phạm. Ông ấy nói với tôi rằng "Tôi đã mất ngủ cả đêm. Ilyich sẽ nghĩ về tôi như thế nào? Xem tôi là gì ? Kẻ phản bội ? Tôi kính trọng anh ấy bằng cả trái tim. Hãy nói với anh ấy". Tôi cảm thấy tiếc cho Stalin. Dường như rằng Stalin đang rất đau khổ. Ilyich gọi tôi đến, khi đó một số đồng chí đang đến thăm Người - "Stalin yêu cầu em nói với anh rằng ông ấy rất quý trọng anh". Ilyich cau mày và im lặng. "Rồi sao" - tôi hỏi "Anh có gửi lời cảm ơn đến ông ấy không?" - "Làm đi" Ilyich trả lời một cách lạnh lùng. Tôi tiếp lời "Volodia, dẫu sao thì đó cũng là Stalin sáng dạ". "Ông ấy không phải là một người sáng dạ" - Ilyich cau mày trả lời.
Vấn đề này không được đề cập sau đó. Ilyich biết việc Stalin thô lỗ với Krupskaya, và cả Zinoviev và Kamenev cũng biết việc ấy. Lenin trông cũng rất đau khổ và Người đề nghị gửi một bức điện. Khi đó thì Krupskaya đã đến Dân ủy Giáo dục. Khi Volodicheva đến, Ilyich đã đọc bức thư sau đây gửi Stalin: