Sự hình thành, phát triển và diệt vong của các nhóm Trotskyist Việt Nam

1. Cuối những năm 1920s, ở Pháp có mấy nhóm trotskyist, nổi trội nhất là phát hành tuần báo "La vérilé" và tạp chí "La lutte des classes". Trotskyist Pháp có lúc hoạt động độc lập, có lúc hoạt động trong phái tả của đảng Xã hội Pháp. Một phần là tách rời từ Đảng cộng sản ra, họ tự gọi mình là "tả đối lập" (opposilion de gauche).

Cuối 1927, đầu 1928, một cuộc vận động thành lập "đảng Annam độc lập" (PAI, parti annamite de l'indépendance). Đảng PAI là một đảng quốc gia tư sản, số đảng viên ít ỏi, hầu hết chỉ là sinh viên. Một trong số lãnh tụ của PAI là Tạ Thu Thâu, sinh viên trường Đại học khoa chính trị và xã hội, nguyên là một giáo viên tư thục ở Sài Gòn hồi cao trào yêu nước 1925-1926. Số trotskyist Việt Nam đầu tiên có xuất thân từ PAI. Là một đảng tư sản, PAI thường xuyên chống lại Đảng cộng sản Pháp, cho nên chống lại những người Việt Nam là đảng viên Đảng cộng sản Pháp như Nguyễn Văn Tạo. Báo "La résurrectinon" của PAI không đi theo con đường của "Le Paria" của Nguyễn Ái Quốc. Sự ảnh hưởng của Đảng cộng sản Pháp trong những năm 1928-1929 đã có những tác dụng to lớn trong việc đẩy lùi tư tưởng quốc gia hẹp hòi và tạo thành một sự phân hóa chính trị trong số người Việt Nam tại Pháp, trong đó có cả PAI. Một số thành viên PAI chuyển sang Đảng cộng sản, như một nhóm ở Toulouse. Một nhóm do Tạ Thu Thâu đứng đầu sau đấy tách ra và theo trotskyist. PAI tan rã ngay sau đó.

2. Sau khởi nghĩa Yên Bái (2/1930), Tạ Thu Thâu viết trên báo La vérite một loạt bài nhận định về tình hình và nhiệm vụ, đặt ra cơ sở lý luận cho nhóm trotskyist về cách mạng Đông Dương, ngay từ sớm Tạ Thu Thâu đã rõ ràng là lãnh tụ hàng đầu của nhóm này. Lúc này tin tức ở Việt Nam dồn dập gửi sang Pháp: nào là các kỳ hội đồng xử tử hình những người khởi nghĩa, nào là các cuộc bãi công ở Hải Phòng, Bến Thủy, Sài Gòn, nào là biểu tình nông dân ở các tỉnh miền Bắc và miền Trung. Từ tháng 5/1930 cộng đồng người Việt ở Pháp bắt đầu sôi sục khí thế, nhiều cuộc biểu tình, mít-tinh đã nổ ra để ủng hộ nhân dân Việt Nam do Đảng cộng sản Pháp tổ chức và do một số nhóm hội đoàn thể Việt kiều tổ chức. Đáng kể nhất là hai cuộc: thứ nhất, cuộc biểu tình trước điện Élysées (dinh Tổng thống), thứ hai là cuộc biểu tình của nhân dânn Pari có nhiều người Việt Nam tham dự để kỷ niệm Công xã Pari tại Mur des Fé lérés. Trong hai cuộc biểu tình này có khá nhiều người Việt bị cảnh sát bắt. Có 19 người bị trục xuất về Đông Dương, trong đó có Tạ Thu Thâu và một số lãnh tụ trotskyist khác. Về đến Sài Gòn, họ tập hợp lại và tổ chức thành nhóm trotskyist đầu tiên ở Việt Nam. Về sau các trotskyist khác cũng từ Pari về như Hồ Hữu Tường, Phan Văn Hùm. Trotskyist ở Việt Nam bắt đầu phân nhóm: Hùm đi với Thâu, Tường thì lập nhóm riêng.

3. Từ 1931-1936, hễ số trotskyist tăng thì số nhóm trotskyist cũng tăng theo, thậm chí có nhóm chỉ có năm ba người, xuất nhiều lãnh tụ nhóm. Đặc điểm chung là cùng hô hào thuyết "cách mạng thường trực" của Trotsky và chống những người cộng sản. Còn lại khác nhau. Mỗi nhóm có tờ báo riêng, hội viên riêng, và tranh giành ảnh hưởng lẫn nhau. Trong thời gian 1936-1939, các nhóm trotskyist còn có biểu hiện chống nhau, chế giễu lẫn nhau là "đệ tam rưỡi", "đệ tứ rưỡi", "đệ ngũ", ... Trong các nhóm thì nhóm của Tạ Thu Thâu là uy tín nhất, nhưng không phải do Thâu tự tạo nên, mà nhờ vào tờ La lutte, một tờ báo liên kết do những người cộng sản lập nên. Thâu tham gia cùng với Nguyễn Văn Tạo và Nguyễn An Ninh.

Các nhóm trotskyist Việt Nam hầu như không phải từ đảng cộng sản tách ra, mà chủ yếu từ PAI, một đảng quốc gia tư sản. Cho nên cái tên "tả đối lập" là họ dựa theo trotskyist Nga, trotskyist Pháp. Thực tế Đảng cộng sản Việt Nam từ khi thành lập không hề có phái tả nào trong hàng ngũ, không có ai bị khai trừ vì thuộc phái tả cả.

4. Cao trào của trotskyist Việt Nam có thể xem bắt đầu từ 1933, khi Thâu tham gia cùng với Tạo và Ninh ra báo "La lutte" vận động tranh cử hội đồng thành phố Sài Gòn. Ninh thì từng làm báo "La Cloche fêlée" và "I' Annam" tại Sài Gòn hồi giữa thập niên 1920s. Tạo thì học được kinh nghiệm tại Pháp trong các cuộc vận động tranh cử hội đồng thành phố ở vùng vành đai đỏ Pari. Cuộc vận động tranh cử hội đồng thành phố Sài Gòn năm 1933 có kết quả tốt: báo được hoan nghênh, mít-tinh đông đảo quần chúng tham dự. Từ năm 1936-1939 còn nhiều lần vận động khác, Tạo, Mai, Thâu còn được bầu vào hội đồng thành phố và dùng diễn đàn này để tuyên truyền cổ động.

Năm 1936, Chính phủ mặt trận Bình dân Pháp được thành lập tại Pháp, ở Đông Dương phong trào đòi dân sinh dân chủ cũng sôi nội. Những "ủy ban hành động" ra đời nhằm vận động Đông Dương Đại hội rầm rộ. Trotskyist nắm thường trực báo La lutte nên thường xuyên tiếp xúc với một số ủy ban hành động không do Đảng cộng sản nắm, từ đây họ bắt đầu có được lực lượng. Cũng từ đây, bắt đầu ra mặt công khai chống những người cộng sản. Đến năm 1937 thì La lutte tan rã, những người cộng sản ở tờ báo này đã bị Pháp bắt giam vào khám lớn, và trotskyist độc chiếm tờ báo này. Trong suốt thời gian từ 1936 - 1937, ở Sài Gòn các nhóm trotskyist đã gây những trở ngại đáng kể cho Đảng cộng sản. Khi Đệ tứ quốc tế được thành lập, Thâu được coi là lãnh tụ trotskyist ở Việt Nam. Tuy nhiên, trotskyist Việt Nam không chịu thống nhất, ảnh hưởng của Thâu cũng bị hạn chế nhất định. Cuộc bầu cử hội đồng quản hạt quận ở Nam kỳ năm 1939 có thể coi là đỉnh cao của trotskyist Việt Nam.

5. Trotskyist đã giành được mấy ghế ở hội đồng quản hạt; nhưng hội đồng này do địa chủ, tư sản và hương chức bầu nên, nông dân thì lại không có quyền bỏ phiếu. Năm 1939, trên thực tế những người cộng sản lãnh đạo quần chúng nông dân đấu tranh chống thực dân phong kiến, cho nên địa chủ, hương chức không thể nào bầu cho cộng sản được, họ bầu cho trotskyist vì những khẩu hiệu của họ thiếu tính cách mạng, không thể làm lung lay địa vị kinh tế, chính trị của các giai cấp ấy.

Nhược điểm cốt lõi của trotskyist đó chính là thiếu tính tổ chức, bởi vì thiếu tính tổ chức đó dẫn đến việc khi thực dân Pháp quay trở lại thực hiện chế độ khủng bố nhân dân, các nhóm trotskyist bị Pháp quét sạch khỏi chính trường Việt Nam chỉ trong một nốt nhạc. Cuối năm 1939, tất cả các nhóm trotskyist đều bị đánh tan, không còn tồn tại ngay cả các nhóm nhỏ dăm ba người. Tất cả đều bị tống vào tù, bị giết hại hoặc lao động khổ sai. Do đó trong suốt những năm thế chiến thứ 2, không có bất cứ một hoạt động cách mạng nào của các nhóm trotskyist. Do đó, sau năm 1945, căn bản họ không có bất kỳ lực lượng nào, không có sự ủng hộ nào của quần chúng nhân dân, và đứng ngoài hoàn toàn Cách mạng tháng Tám lịch sử. Chỉ duy nhất có Đảng cộng sản Đông Dương và những người cộng sản vượt qua cơn lốc lịch sử ấy mà thôi.

#Gấu