Phong trào cách mạng năm 1906-1907. Duma Quốc gia I và II
- Phong trào công nhân và nông dân năm 1906-1907
Sau thất bại của các cuộc nổi dậy vũ trang và dưới ảnh hưởng của các cuộc đàn áp hàng loạt, phong trào cách mạng bắt đầu suy yếu dần. Tuy nhiên, mâu thuẫn xã hội trong nước gay gắt đến mức chế độ Sa hoàng cần thêm hai năm nữa để dập tắt hoàn toàn cuộc cách mạng.
Sự thoái trào của cách mạng đi kèm với sự sụt giảm về quy mô của các cuộc đấu tranh đình công. Theo số liệu chính thức không đầy đủ, vào năm 1905, có 2863 nghìn người tham gia đình công, năm 1906 là 1108 nghìn người, và năm 1907 chỉ còn 740 nghìn người. Nhưng nhìn chung, mức độ của phong trào đình công vẫn còn rất cao so với giai đoạn tiền cách mạng.
Giai cấp vô sản đã nhiều lần cố gắng tấn công trở lại. Các cuộc đình công chính trị lớn đã diễn ra vào mùa hè năm 1906 và mùa xuân năm 1907. Cuộc đấu tranh cũng kéo theo các khu công nghiệp và các đội ngũ công nhân mà trình độ ý thức chính trị còn thua kém đội tiên phong của giai cấp vô sản. Các cuộc đình công kinh tế chiếm một vị trí lớn trong phong trào công nhân giai đoạn này. Các tổ chức nghề nghiệp của giai cấp công nhân, hội đồng người thất nghiệp, v.v., đã lan rộng.
Đội tiên phong của giai cấp công nhân cũng tiến hành đấu tranh vũ trang, vào thời điểm này đã biến thành các cuộc nổi dậy du kích của các đội chiến đấu riêng lẻ. Những hình thức đấu tranh này phổ biến nhất ở Ba Lan, vùng Baltic, Kavkaz và Ural.
Vào mùa xuân và mùa hè năm 1906, phong trào nông dân đã dâng cao, ở một số khu vực thậm chí còn vượt mức cuối năm 1905. Các cuộc đình công của công nhân nông nghiệp, việc từ chối nộp thuế và tiền thuê đất đã lan rộng đáng kể. Giống như năm 1905, đã xảy ra các cuộc đụng độ vũ trang giữa nông dân với quân đội và cảnh sát. Cuộc đấu tranh giai cấp trong nội bộ nông dân – giữa tầng lớp bần nông và phú nông – cũng gia tăng.
Công tác tuyên truyền và tổ chức của những người Bolshevik ở nông thôn đã đạt được quy mô lớn, đặc biệt là hoạt động của các tổ chức nông thôn của Đảng Công nhân Dân chủ xã hội Nga được thành lập đặc biệt.
Đặc trưng của giai đoạn này còn là sự tăng cường của phong trào cách mạng trong quân đội, liên quan đến hoạt động tích cực của các tổ chức quân sự của Đảng. Các trường hợp lính Cossack và binh lính từ chối tham gia đàn áp các cuộc nổi dậy của nhân dân đã gia tăng. Vào mùa hè năm 1906, các cuộc nổi dậy của binh lính và thủy thủ đã xảy ra ở Kronstadt và Sveaborg; các cuộc nổi dậy của binh lính bùng nổ ở Trung Á – ở Ashkhabad, Tashkent, Krasnovodsk. Năm 1907, một cuộc nổi dậy quân sự lớn đã xảy ra ở Vladivostok.
- Duma Quốc gia I và II
Việc dập tắt các cuộc nổi dậy vào tháng 12 năm 1905 là điểm khởi đầu cho sự tấn công của các lực lượng phản cách mạng. Chính phủ đã điều chuyển một phần đáng kể quân đội từ các quân khu biên giới vào các khu vực nội địa của đất nước. Theo yêu cầu của "Hội đồng Quý tộc thống nhất" – trung tâm chính trị của những địa chủ nông nô, do họ thành lập vào tháng 5 năm 1906 – các tòa án quân sự đã được thành lập.
Witte, với tư cách là người đứng đầu chính phủ, đã không còn làm hài lòng giới thượng lưu. Trước khi Duma khai mạc, Sa hoàng đã thay thế ông bằng viên chức bảo thủ Goremykin, người sau này chỉ là một nhân vật trung gian, chuẩn bị cho việc chuyển giao quyền lực cho tay sai của "giới quý tộc thống nhất" – Bộ trưởng Nội vụ Stolypin.
Trong khi tăng cường đàn áp, chế độ Sa hoàng đồng thời sử dụng các thủ đoạn chính trị. Ngay cả trong những ngày nổi dậy vũ trang – ngày 11 tháng 12 năm 1905 – luật bầu cử vào Duma Quốc gia do Witte soạn thảo đã được công bố. Giống như tuyên ngôn ngày 17 tháng 10, đây là một sự nhượng bộ bị chế độ chuyên quyền buộc phải nhượng bộ bởi cuộc cách mạng. Giới cầm quyền không hề có ý định thực hiện yêu cầu phổ thông đầu phiếu của toàn dân, cũng không nhượng bộ quyền lực cho Duma. Kế hoạch của họ là khác: dựa vào Duma vào giới tư sản tự do, cũng như một số lượng tương đối lớn đại diện từ nông dân, để, lợi dụng những ảo tưởng quân chủ của nông dân, hướng họ chống lại giai cấp vô sản. Hệ thống bầu cử được đưa ra bởi "luật của Witte" cũng được xác định bởi tính toán chính trị này.
Phần lớn dân số Nga – phụ nữ, thanh niên dưới 25 tuổi, quân nhân, một số dân tộc hoàn toàn không có quyền bầu cử. Thông qua một số hạn chế, ba phần tư giai cấp vô sản không được phép tham gia bầu cử. Các cuộc bầu cử không trực tiếp cũng không bình đẳng. Tất cả các cử tri được chia theo tiêu chí đẳng cấp-tài sản thành các hạng riêng biệt – curiae. Trong khi ở curiae địa chủ, chủ đất, một đại cử tri tương ứng với 2 nghìn cử tri, thì ở curiae thành phố (tư sản, tiểu tư sản, một nhóm nhỏ công nhân khá giả hơn) một đại cử tri được bầu bởi 7 nghìn người, ở nông thôn – 30 nghìn người và ở công nhân – 90 nghìn cử tri. Đối với công nhân, các cuộc bầu cử ba cấp đã được thiết lập, đối với nông dân – bốn cấp; do đó, chính quyền Sa hoàng có cơ hội loại bỏ các yếu tố cách mạng và đưa vào Duma những đại diện bảo thủ nhất và kém phát triển về chính trị của nông thôn. "Người nông dân sẽ cứu vãn", các quan chức Sa hoàng nói. Còn những người theo chủ nghĩa tự do thì hy vọng rằng các đại biểu nông dân sẽ đi theo họ.
Thất bại của đội tiên phong vô sản vào tháng 12 năm 1905 đã khơi lại trong giới Kadet hy vọng về khả năng đưa Nga từ con đường cách mạng sang con đường cải cách thượng tầng. Công khai tuyên bố mình là những người ủng hộ chế độ quân chủ lập hiến vào đầu năm 1906, các Kadet, đồng thời, để lừa dối quần chúng, đã thêm vào tên cũ của đảng mình một tên mới – "Đảng Tự do Nhân dân" – và không tiếc lời hứa dân túy trong chiến dịch tranh cử.
Các cuộc bầu cử vào Duma đã bị đội tiên phong của giai cấp vô sản tẩy chay. Phần lớn số ghế thuộc về các Kadet. Nhưng đây là một chiến thắng giả tạo, là kết quả của cuộc khủng bố của chính phủ, đã giúp các Kadet đoàn kết các cử tri không hài lòng với chế độ Sa hoàng. "Vai trò lịch sử của các Kadet, – V. I. Lenin đã viết liên quan đến kết quả bầu cử, – là một vai trò chuyển tiếp, tức thời. Họ sẽ sụp đổ cùng với sự sụp đổ không thể tránh khỏi và nhanh chóng của những ảo tưởng lập hiến…". Ngay sau khi Duma thứ nhất khai mạc (ngày 27 tháng 4 năm 1906), các Kadet đã chịu thất bại đáng kể đầu tiên: họ không thể, bất chấp mọi nỗ lực, đưa các đại biểu nông dân vào phái của mình; các đại biểu này đã thành lập một phái riêng của những người theo lao động ("Nhóm Lao động"), trong đó có một số trí thức theo chủ nghĩa dân túy.
Những người theo lao động không có một đường lối chính trị rõ ràng. Họ thường nghiêng về phía giới tư sản tự do. Nhưng đồng thời, họ phản ánh sự bùng nổ tự phát của quần chúng nông dân, những người yêu cầu giải quyết khẩn cấp vấn đề cấp bách nhất đối với họ – vấn đề đất đai.
Việc thảo luận vấn đề này nằm ở trung tâm công việc của Duma. Các Kadet đã đưa ra dự án nông nghiệp của mình, trong đó chỉ dự kiến trưng thu một phần đất đai của địa chủ với mức bồi thường theo đánh giá "công bằng". Đây là một nỗ lực lặp lại cuộc cải cách năm 1861: bằng cách nhượng bộ nhỏ và được đền bù hào phóng, cứu các địa chủ khỏi cuộc cách mạng nông dân.
Những người theo lao động đã đối lập dự án của Kadet với dự án của họ ("dự án 104"). Quy định chính của nó là chuyển giao toàn bộ đất đai cho nhân dân – thành lập một quỹ đất đai chung của toàn dân, từ đó tất cả những người lao động bằng sức lao động của mình có thể nhận đất theo tiêu chuẩn bình đẳng. Những người theo lao động coi việc phân phối đất đai bình đẳng là một đảm bảo giải phóng nông dân khỏi mọi hình thức bóc lột, bao gồm cả bóc lột tư bản chủ nghĩa. Đằng sau lớp vỏ không tưởng này ẩn chứa nội dung cách mạng – mong muốn xóa bỏ sở hữu đất đai của địa chủ. Thật vậy, về nguyên tắc, những người theo lao động không từ chối việc bồi thường cho các địa chủ bằng ngân sách nhà nước. Họ cũng không liên kết dự án của mình với chiến thắng của cuộc cách mạng. Nhưng mối liên hệ này khách quan xuất phát từ dự án của họ, đặc biệt dự kiến việc chuẩn bị và thực hiện cải cách sẽ được giao cho các ủy ban đất đai, được bầu tại địa phương bằng hình thức phổ thông, trực tiếp, bình đẳng và bỏ phiếu kín. Chính đề xuất này đã gây ra những cuộc tấn công dữ dội nhất không chỉ từ cánh hữu của Duma mà còn từ "trung tâm" của Kadet.
Những yêu cầu cách mạng của nông dân được giai cấp vô sản, đội tiên phong Bolshevik của nó, kiên quyết ủng hộ. Trong một số bài báo được viết trong những tháng đầu của cuộc cách mạng, và sau đó trong báo cáo tại Đại hội IV của Đảng Công nhân Dân chủ xã hội (tháng 4 năm 1906), V. I. Lenin đã chứng minh toàn diện chương trình nông nghiệp của Bolshevik. Khác biệt không chỉ với chương trình của Kadet, mà còn với dự án của những người theo lao động, đây là một chương trình cách mạng nhất quán và dân chủ triệt để. Những người Bolshevik ủng hộ việc trưng thu tất cả đất đai của địa chủ mà không bồi thường, việc chuyển giao ngay lập tức chúng vào tay các ủy ban cách mạng nông dân, và việc quốc hữu hóa toàn bộ đất đai. V. I. Lenin coi điều kiện cần thiết cho việc quốc hữu hóa là lật đổ chế độ quân chủ và thành lập chính quyền cách mạng lâm thời. Chương trình nông nghiệp của Lenin nhằm mục đích sử dụng các khả năng cách mạng của nông dân, đưa cuộc cách mạng dân chủ tư sản đến cùng. Việc thực hiện chương trình này sẽ tạo ra những điều kiện thuận lợi để chuyển sang cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa.
Vào tháng 6 năm 1906, các cuộc tranh luận về vấn đề nông nghiệp bắt đầu trong Duma. Thông tin về những gì đang diễn ra trong cung điện Taurida (nơi Duma họp) cũng lan truyền đến các làng. Những lời đề nghị từ các cuộc họp làng, chứa đựng yêu cầu giải quyết vấn đề đất đai ngay lập tức, đã đến Petersburg từ những nơi xa xôi nhất. Sự gia tăng của phong trào nông dân đã gây ra sự lo lắng đặc biệt trong giới cầm quyền. Những tính toán về việc hòa giải nông dân với địa chủ đã thất bại rõ ràng. Chế độ Sa hoàng quyết định giải tán Duma, thể hiện ý định kiên quyết không cho phép bất kỳ sự xâm phạm nào đối với tài sản của địa chủ. Ngày 8 tháng 7 năm 1906, Duma bị giải tán, và tòa nhà của nó bị quân đội bao vây. Các đại biểu Kadet, cố gắng cứu vãn uy tín của mình trước cử tri, đã tập hợp trong một cuộc họp riêng ở Vyborg và, đáp ứng đề xuất của những người theo lao động, đã ký một lời kêu gọi gửi tới nhân dân, trong đó kêu gọi "kháng cự thụ động" (không giao tân binh, không nộp thuế, không công nhận các khoản vay). Nhưng, sau khi công bố lời kêu gọi, các Kadet đã sợ hãi bước đi của mình và nhanh chóng chính thức từ bỏ tuyên ngôn Vyborg.
Không phải sự đối lập hèn nhát của những người tự do, mà là cuộc đấu tranh cách mạng tiếp tục của nhân dân đã buộc chính phủ phải tổ chức các cuộc bầu cử mới vào Duma vào mùa thu năm 1906.
Phân tích diễn biến của cuộc cách mạng và sự thay đổi tương quan lực lượng, những người Bolshevik đã đi đến kết luận về sự cần thiết phải chuyển từ chiến thuật tẩy chay Duma sang sử dụng diễn đàn của Duma để vạch trần chế độ Sa hoàng và giới tư sản. Việc thực hiện chiến thuật này đã tạo ra những cơ hội mới để củng cố liên minh giữa giai cấp công nhân và nông dân.
Đại hội V của Đảng Công nhân Dân chủ xã hội, diễn ra vào tháng 4-5 năm 1907, đã chứng tỏ sự gia tăng ảnh hưởng của Bolshevik trong giai cấp công nhân. Về vấn đề trọng tâm – về mối quan hệ của Đảng với các đảng phi vô sản – V. I. Lenin đã trình bày một báo cáo. Đại hội đã kêu gọi đảng đấu tranh không khoan nhượng với các đảng phản động và kiên quyết vạch trần các đảng quân chủ tự do, trước hết là Kadet. Đối với các đảng tiểu tư sản – những người theo lao động, SR và những người khác, những người ở một mức độ nào đó thể hiện lợi ích của nền dân chủ cách mạng, Đảng có thể đi đến các thỏa thuận chiến thuật tạm thời (chiến thuật "khối cánh tả"), đồng thời không ngừng vạch trần bản chất giả xã hội chủ nghĩa của các đảng này. Đại hội đã thông qua nghị quyết của Bolshevik về mối quan hệ của Đảng với Duma và về nhiệm vụ của phe dân chủ xã hội trong Duma.
Duma thứ II, khai mạc vào ngày 20 tháng 2 năm 1907, đã cho thấy sự phân hóa sâu sắc hơn nữa của các lực lượng giai cấp trong nước. Cánh hữu tăng lên về số lượng. Các Kadet đã mất gần một nửa số ghế trước đây. Đặc biệt là vị trí của họ ở nông thôn đã suy yếu. Trong số các đại cử tri của công nhân không có một Kadet nào. Cánh tả của Duma chiếm khoảng hai phần năm tổng số đại biểu. "Duma thứ hai – thiên tả hơn Duma thứ nhất, – V. I. Lenin đã viết. – Trong Duma thứ hai có nhiều đảng viên dân chủ xã hội hơn và nhiều đảng viên dân chủ cách mạng hơn (những người xã hội chủ nghĩa cách mạng và một phần của những người theo lao động). Duma thứ nhất là Duma của những hy vọng về con đường hòa bình. Duma thứ hai – Duma của cuộc đấu tranh gay gắt giữa chính phủ Sa hoàng đen tối và các đại diện của quần chúng, quần chúng vô sản, những người ý thức đạt được tự do vì cuộc đấu tranh cho chủ nghĩa xã hội, – quần chúng nông dân, những người tự phát nổi dậy chống lại địa chủ nông nô".
Những bài phát biểu của các đại biểu công nhân và nông dân đã biến thành một cuộc biểu tình chính trị chống lại chế độ Sa hoàng. Chiến thuật "bảo vệ Duma" của Kadet – giữ gìn nó bằng mọi giá nhượng bộ – đã thất bại, chỉ đẩy nhanh sự rời bỏ của những người theo lao động khỏi những người tự do và làm suy yếu những ảo tưởng lập hiến của giai cấp tiểu tư sản. Trong những điều kiện này, Duma "của Witte" đã trở nên không cần thiết và nguy hiểm đối với giới cầm quyền.
Chính phủ đã chuyển sang thực hiện kế hoạch do "Hội đồng Quý tộc thống nhất" chỉ đạo. Ngày 1 tháng 6 năm 1907, một cáo buộc khiêu khích về "âm mưu" đã được đưa ra chống lại phe dân chủ xã hội. Vào đêm ngày 3 tháng 6, các thành viên của phe dân chủ xã hội đã bị bắt. Đồng thời, chính phủ tuyên bố giải tán Duma và ban hành một luật bầu cử mới, phản động hơn rất nhiều. Bằng hành động này, chế độ Sa hoàng đã vi phạm trắng trợn một trong những quy định chính của tuyên ngôn ngày 17 tháng 10: không một luật mới nào có thể được thông qua mà không có sự chấp thuận của Duma. Hành động này của chính phủ tương đương với một cuộc đảo chính. Đất nước bước vào giai đoạn phản động chính trị.
- Kết quả của Cách mạng 1905-1907
Cách mạng 1905-1907 đã thất bại. Một trong những nguyên nhân gốc rễ của thất bại là sự thiếu vắng liên minh vững chắc giữa giai cấp vô sản và nông dân. Liên minh đó chỉ đang hình thành. Phong trào nông dân vẫn còn mang tính tự phát, phân tán. Trong số nông dân, vẫn còn phổ biến ảo tưởng về khả năng giành được đất đai một cách hòa bình từ Sa hoàng hoặc thông qua Duma. Chỉ một phần nhỏ nông dân tích cực tham gia vào cuộc đấu tranh cách mạng công khai, còn phần lớn thì âm thầm dao động và cử người đi kiến nghị Duma. Những điểm yếu tương tự cũng phần lớn tồn tại trong phong trào cách mạng trong quân đội, vốn chủ yếu là nông dân về thành phần giai cấp.
Cuộc đấu tranh của giai cấp công nhân mang tính chất chưa đủ tấn công. Các bộ phận riêng lẻ của nó tham gia cách mạng không đồng đều. Đội tiên phong của giai cấp vô sản, những người đã gánh chịu gánh nặng chính của các trận chiến cách mạng vào năm 1905, đã suy yếu đáng kể khi các đội công nhân mới, kém tổ chức hơn, tham gia vào cuộc đấu tranh. Yếu tố làm suy yếu phong trào cách mạng, đặc biệt là phong trào vô sản, là chủ nghĩa cơ hội của những người Menshevik. Sau Đại hội Thống nhất IV, những người Menshevik tiếp tục theo đuổi chính sách thỏa hiệp của mình, làm sâu sắc thêm sự khác biệt với những người Marxist cách mạng – Bolshevik và tiến thêm những bước mới về phía Kadet.
Giai cấp tư sản tự do đã phản bội lợi ích của nhân dân, thỏa hiệp với chế độ quân chủ và ngày càng trượt vào hàng ngũ phản cách mạng. Chế độ Sa hoàng cũng nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ từ giai cấp tư sản châu Âu, những người đã cho nó vay 2,5 tỷ franc – "khoản vay của Judas", như Gorky đã gọi nó.
Tuy nhiên, cú đánh mạnh mẽ mà cuộc cách mạng giáng vào chế độ Sa hoàng không hề vô ích. Lần đầu tiên trong lịch sử Nga, quần chúng nhân dân, dưới sự lãnh đạo của giai cấp vô sản, đã giành được, mặc dù chỉ trong một thời gian, các quyền tự do chính trị; báo chí cách mạng và dân chủ hợp pháp đã xuất hiện, nhiều tổ chức nghề nghiệp, văn hóa – giáo dục đã được thành lập.
Bằng cuộc đấu tranh đình công anh hùng của mình, giai cấp vô sản đã buộc giai cấp tư sản và chính phủ phải nhượng bộ một số yêu sách kinh tế – giảm giờ làm, giảm mạnh các khoản phạt và tăng lương trong một số ngành. "Năm thứ năm, – V. I. Lenin đã lưu ý, – đã nâng cao mức sống của công nhân Nga theo cách mà trong thời bình, mức sống này không tăng lên trong vài thập kỷ."
Các cuộc nổi dậy của nông dân đã buộc chế độ Sa hoàng phải bãi bỏ các khoản thanh toán chuộc đất, vào thời điểm đó đã vượt xa giá trị thực của đất đai mà nông dân nhận được sau cuộc cải cách năm 1861. Nông dân cũng đạt được việc giảm tiền thuê đất và giá bán đất.
Sự phát triển chính trị của các dân tộc bị áp bức bởi chế độ Sa hoàng ở Nga đã được đẩy nhanh. Báo chí quốc gia xuất hiện, văn học, nghệ thuật, sân khấu quốc gia đã có những bước tiến đáng kể. Trong cuộc đấu tranh chung, sự thống nhất của những người lao động thuộc tất cả các dân tộc và sắc tộc của Nga, những người đã đoàn kết xung quanh giai cấp vô sản Nga, đã được củng cố. Sự chia rẽ giữa các trào lưu dân chủ cách mạng và chủ nghĩa dân tộc tư sản trong phong trào dân tộc đã sâu sắc hơn.
Giai cấp vô sản đã thể hiện những tấm gương cao cả nhất về chủ nghĩa anh hùng và sự hy sinh, về sự chủ động và tích cực. Cách mạng đã làm sáng tỏ vai trò lịch sử của nó như một giai cấp thống trị, lãnh đạo phong trào dân chủ chung. Nó là một giai đoạn quan trọng nhất trong việc hình thành liên minh giữa giai cấp công nhân và nông dân. Mang nội dung dân chủ tư sản, cách mạng 1905-1907 là cuộc cách mạng vô sản về phương tiện đấu tranh. Trong các cuộc đình công chính trị quần chúng và các cuộc nổi dậy vũ trang, trong việc thành lập các Xô Viết đại biểu công nhân, sức sáng tạo cách mạng của quần chúng đã bộc lộ một cách đặc biệt mạnh mẽ, tạo ra những hình thức tổ chức chưa từng thấy trong lịch sử, những phương pháp "đấu tranh không chỉ chống lại chính quyền cũ, mà đấu tranh bằng chính quyền cách mạng…".
Cách mạng đã làm giàu phong trào công nhân bằng những kinh nghiệm đa dạng, tạo đà lớn cho sự phát triển của lý thuyết và chiến thuật Mác xít. Dưới sự lãnh đạo của Lenin, những người Bolshevik trong lò lửa của các trận chiến cách mạng, trong cuộc đấu tranh tư tưởng không ngừng nghỉ với những người cơ hội Menshevik, đã trưởng thành thành những người lãnh đạo thực sự của giai cấp công nhân và toàn dân, trở thành lực lượng Marxist hàng đầu của phong trào công nhân toàn Nga và quốc tế.
Cách mạng Nga đã giáng một đòn mạnh mẽ vào hệ thống đế quốc chủ nghĩa thế giới, trở thành tấm gương truyền cảm hứng cho giai cấp vô sản Tây Âu và toàn thế giới, cho các dân tộc bị áp bức ở các nước thuộc địa và phụ thuộc. Cách mạng đã cho thấy rõ ràng rằng Nga đã trở thành trung tâm của phong trào cách mạng thế giới.