Điện tín gửi Stalin, 2 tháng Hai 1950

Kính gửi đồng chí Stalin I.V.

Tuyệt mật. 

Ngày 1 tháng 2 năm 1950, một cuộc gặp mặt thường xuyên với Chu Ân Lai đã diễn ra. Trong cuộc gặp mặt, chúng tôi đã trao cho Chu Ân Lai:

1. Dự thảo Hiệp ước về tình hữu nghị, liên minh và viện trợ lẫn nhau.

2. Dự thảo Hiệp định về đường sắt Trường Xuân, Cảng Arthur và Đại Liên, có Nghị định thư kèm theo/.

3. Dự thảo Hiệp định về tín dụng /có Nghị định thư kèm theo/.

4. Dự thảo trao đổi công hàm.

Các tài liệu được đính kèm.

Đồng chí Mikoyan chỉ ra rằng các sửa đổi của phía Trung Quốc đối với dự thảo Hiệp ước về tình hữu nghị, liên minh và viện trợ lẫn nhau đã được chấp nhận.

Sau đó, đồng chí Mikoyan đã thu hút sự chú ý của Chu Ân Lai đến Điều 1 của Nghị định thư bổ sung cho Hiệp định về đường sắt Trường Xuân, Cảng Arthur và Đại Liên, chỉ ra rằng theo mong muốn của phía Trung Quốc, điều khoản này đã được đặt lên đầu, nhưng với một sửa đổi là việc vận chuyển quân đội qua đường sắt Trường Xuân chỉ được dự kiến trong trường hợp có mối đe dọa chiến tranh chống lại Liên Xô ở Viễn Đông.

Đề xuất này của phía Liên Xô, vốn rút ngắn một nửa khoảng cách vận chuyển quân đội Liên Xô qua Mãn Châu đến Vladivostok và hơn nữa còn cung cấp, trong trường hợp chiến tranh, hai tuyến đường để vận chuyển quân đội, là điều hiển nhiên và thuyết phục đến mức không cần phải chứng minh, đặc biệt khi mối đe dọa quân sự đối với Liên Xô ở Viễn Đông là có thật.

Điều này không thể nói về đề xuất của phía Trung Quốc về quyền vận chuyển quân đội và vật liệu quân sự từ Mãn Châu đến Tân Cương. Phía Liên Xô coi đề xuất này là hoàn toàn không thể chấp nhận được, không phải vì chúng ta phản đối việc vận chuyển quân đội Trung Quốc trên các tuyến đường của chúng ta, mà vì chúng ta coi đề xuất này là một đề xuất phản đối, nhằm chống lại đề xuất của Liên Xô về việc vận chuyển quân đội của chúng ta trên đường sắt Trường Xuân giữa các ga Mãn Châu-Pogranichnaya và như một hình thức phản đối ngầm đặc biệt chống lại đề xuất này của Liên Xô.

Điều này rõ ràng vì phía Trung Quốc không có bất kỳ nhu cầu nào đối với quyền này, thứ nhất, vì không rõ mối đe dọa quân sự nào đang treo lơ lửng trên Tân Cương hoặc có thể treo lơ lửng trong tương lai và từ phía ai, và thứ hai, mọi người đều biết rằng tuyến đường từ Mãn Châu qua Siberia, Almaty, và từ đó đi bộ một nghìn km đến Urumqi dài hơn và bất tiện hơn nhiều so với tuyến đường từ Lan Châu đến Urumqi. Rõ ràng là ở đây không có bất kỳ lý do nào để biện minh cho tính hợp lý của một đề xuất như vậy.

Chúng tôi chưa đề cập đến việc trong trường hợp chiến tranh, tuyến đường sắt Siberia của chúng tôi sẽ quá tải với việc vận chuyển quân đội đến Viễn Đông, đến mức chúng tôi khó có thể đồng ý vận chuyển quân đội Trung Quốc từ Mãn Châu đến Tân Cương và ngược lại. Tất nhiên, chúng tôi không thể làm điều này.

Chúng tôi ngạc nhiên trước cách đặt vấn đề như vậy, bởi vì chính Chu Ân Lai đã khẳng định rằng, nếu Liên Xô chuyển giao đường sắt Trường Xuân cho Trung Quốc, thì Chính phủ Trung Quốc đồng ý rằng trên thực tế, quân đội Liên Xô có thể được vận chuyển trênđường sắt Trường Xuân theo bất kỳ hướng nào.

Bây giờ, khi chúng tôi đã đồng ý chuyển giao đường sắt Trường Xuân, hóa ra ý kiến của người Trung Quốc đã thay đổi đến mức họ phản đối việc vận chuyển quân đội của chúng tôi trên đường sắt Trường Xuân ngay cả giữa các ga Mãn Châu-Pogranichnaya. Tôi cũng chỉ ra rằng việc đưa điều khoản 2 vào là không cần thiết và không thể chấp nhận được.

Những nhận xét này rõ ràng đã làm Chu Ân Lai bối rối, ông bắt đầu giải thích dài dòng về ý nghĩa của Điều 2, biện minh cho đề xuất của mình và cố gắng chứng minh rằng nó hoàn toàn không phải là một đề xuất phản đối. Ông chỉ ra rằng ban đầu, phái đoàn Trung Quốc hoàn toàn không dự kiến các điều khoản về vận chuyển quân đội của cả hai bên trong nghị định thư. Chu Ân Lai nói rằng việc vận chuyển như vậy, về mặt logic, xuất phát từ Hiệp ước về tình hữu nghị, liên minh và viện trợ lẫn nhau và vấn đề này có thể dễ dàng được thỏa thuận bất cứ lúc nào nếu cần thiết. Điều 2 được phái đoàn Trung Quốc đưa ra do dự thảo của chúng tôi dự kiến việc vận chuyển quân đội Liên Xô qua đường sắt Trường Xuân. Chu Ân Lai nói rằng việc đưa một điều khoản như vậy vào sẽ không được hiểu ở Trung Quốc nếu đồng thời Trung Quốc không có quyền vận chuyển quân đội của mình trên lãnh thổ Liên Xô. Do đó, phái đoàn Trung Quốc đã thấy cần thiết phải đề xuất Điều 2 của riêng mình, trong đó dự kiến việc vận chuyển quân đội Trung Quốc trên các tuyến đường sắt của Liên Xô từ Mãn Châu đến Tân Cương.

Ngoài ra, Chu Ân Lai nói, Chính phủ Trung Quốc dự định sử dụng các tuyến đường này để vận chuyển thực phẩm và các hàng hóa khác từ Mãn Châu cho quân đội đóng tại Tân Cương, điều này được cho là sẽ giảm đáng kể chi phí và thời gian.

Đồng chí Mikoyan lại chỉ ra rằng khoảng cách từ Mãn Châu đến ga Pogranichnaya trên đường sắt Trường Xuân ngắn hơn nhiều so với tuyến đường từ Chita đến Vladivostok trên lãnh thổ Liên Xô. Về việc vận chuyển quân đội Trung Quốc trên các tuyến đường của Liên Xô đến phía Tây, đồng chí Mikoyan nói, điều đó không được biện minh bằng nhu cầu thực tế. Chính phủ Trung Quốc cũng không cần phải vận chuyển thực phẩm và hàng hóa từ Mãn Châu, vì điều đó sẽ quá đắt, và hơn nữa, có thể mua thực phẩm ở biên giới Tân Cương, như hiện tại.

Đồng chí Mikoyan chỉ ra rằng nếu phía Trung Quốc phản đối đề xuất của Liên Xô, thì ông đề xuất, trong trường hợp đó, hãy rút các đề xuất này của Liên Xô và chấp nhận đề xuất của Chu Ân Lai về việc rút ngắn thời hạn thuê đường sắt Trường Xuân, với việc duy trì hiệu lực của Hiệp định hiện có trong thời gian rút ngắn là 10 năm. Chu Ân Lai nói rằng phiên bản mới của Điều 1, dự kiến việc vận chuyển quân đội Liên Xô qua đường sắt Trường Xuân trong trường hợp có mối đe dọa chiến tranh ở Viễn Đông chống lại Liên Xô, có vẻ tốt hơn đối với ông ấy và ông không phản đối, nhưng phải báo cáo với Mao Trạch Đông. Ông không thể đồng ý với đề xuất của đồng chí Mikoyan về việc quay lại vấn đề rút ngắn thời hạn thuê đường sắt Trường Xuân.

Về vấn đề bồi thường cho Liên Xô các chi phí khôi phục và xây dựng các công trình đã được thực hiện từ năm 1945 tại Cảng Arthur, Chu Ân Lai đề xuất trong Điều 2 của Hiệp định về đường sắt Trường Xuân, Cảng Arthur và Đại Liên, cụm từ "với việc bồi thường cho Liên Xô các chi phí..." được viết là: "... với việc Chính phủ Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa bồi thường cho Liên Xô các chi phí...". Chúng tôi đã đồng ý với sửa đổi này của Chu Ân Lai.

Với các sửa đổi còn lại trong dự thảo Hiệp định về tín dụng, Chu Ân Lai đã đồng ý.

Sau đó, Chu Ân Lai, sau khi làm quen với dự thảo mới của Nghị định thư bổ sung cho Hiệp định về tín dụng, đã yêu cầu loại trừ việc cung cấp chì, với lý do rằng Trung Quốc không thể cung cấp chì. Nhu cầu chì của Trung Quốc hiện tại ước tính lên tới 20 nghìn tấn mỗi năm, do đó Trung Quốc thậm chí còn buộc phải nhập khẩu.

Liên quan đến số liệu cung cấp vonfram, antimon và thiếc, Chu Ân Lai nói rằng, mặc dù tất cả những điều này là có thể, nhưng trong hai năm đầu, Trung Quốc lo ngại không thể đảm bảo việc thực hiện chính xác các nghĩa vụ đó. Ông đề xuất đưa vào Nghị định thư một điều khoản rằng Trung Quốc sẽ cung cấp cho Liên Xô trước tiên tất cả phần còn lại của các nguyên liệu thô nói trên sau khi đã đáp ứng nhu cầu của chính mình, hoặc một điều khoản rằng số lượng được chỉ định trong dự thảo của chúng tôi trong hai năm đầu chỉ mang tính chất ước lệ. Không đưa ra công thức của riêng mình, Chu Ân Lai tuyên bố rằng cần phải suy nghĩ thêm về vấn đề này.

Khi đồng chí Mikoyan hỏi liệu có bất kỳ nhận xét nào khác về dự thảo Nghị định thư hay không, Chu Ân Lai nhận xét rằng trong dự thảo Nghị định thư cũ có đề cập đến giá thị trường thế giới. Trong phiên bản mới, điều này không có.

Đồng chí Mikoyan giải thích rằng, vì dự thảo Nghị định thư này nói về việc cung cấp theo các hiệp định thương mại hàng năm, thì đương nhiên, các lô hàng này sẽ được thực hiện theo giá thị trường thế giới, trên cơ sở đó thương mại giữa hai nước sẽ được thực hiện. Do đó, dự thảo Nghị định thư không nói gì về giá thị trường thế giới, vì điều này là hiển nhiên. Nếu phía Trung Quốc nhấn mạnh việc đề cập đến giá cả, thì phía chúng tôi sẽ không phản đối điều này.

Đồng chí Vyshinsky đã trao cho Chu Ân Lai dự thảo "Trao đổi công hàm" của Trung Quốc với một sửa đổi do phía Liên Xô đưa ra. Chu Ân Lai đã đồng ý với sửa đổi được đưa ra...

Sau đó, đồng chí Mikoyan giải thích thêm rằng Chính phủ Liên Xô cho rằng đề xuất của Chính phủ Trung Quốc là đúng đắn khi dự kiến các chuyến bay của máy bay của Công ty vận tải hàng không chung từ Bắc Kinh đến Chita, từ Bắc Kinh đến Irkutsk và từ Bắc Kinh đến Almaty.

Trình bày theo sự đồng ý với đồng chí Mikoyan A.I.

Ngày 2 tháng 2 năm 1950

Đã xác nhận: Rodionov