Sự Rạn Nứt trong Quan hệ Đức-Phần Lan (1943-1944)
Sau thất bại của Đức tại Stalingrad, Phần Lan bắt đầu tìm kiếm con đường thoát khỏi cuộc chiến. Ngay từ tháng 3 năm 1943, Đức đã yêu cầu Phần Lan ký một cam kết chính thức về liên minh quân sự với Đức, đe dọa sẽ cắt nguồn cung cấp vũ khí và lương thực. Phần Lan đã từ chối, sau đó đại sứ Đức tại Phần Lan bị triệu hồi. Đầu tháng 6, Đức cắt nguồn cung cấp, nhưng Phần Lan không thay đổi lập trường. Tuy nhiên, vào cuối tháng, việc cung cấp của Đức lại được nối lại mà không có bất kỳ điều kiện nào.
Khoảng thời gian này, theo sáng kiến của Carl Gustaf Emil Mannerheim, tiểu đoàn SS Phần Lan, được thành lập từ những người tình nguyện vào mùa xuân năm 1941 và tham gia chiến đấu chống Liên Xô trong đội hình Sư đoàn Thiết giáp SS số 5 "Wiking", đã bị giải tán.
Trong dân chúng Phần Lan, tâm lý chống chiến tranh ngày càng lan rộng. Mùa thu năm 1943, 33 công dân nổi tiếng của Phần Lan, bao gồm một số nghị sĩ quốc hội, đã gửi thư cho tổng thống với mong muốn chính phủ thực hiện các biện pháp để ký kết hòa bình. Bức thư, được gọi là "Lời kêu gọi của Ba mươi ba", đã được công bố trên báo chí Thụy Điển. Đầu tháng 11, Đảng Dân chủ Xã hội đưa ra một tuyên bố mới, không chỉ nhấn mạnh quyền tự quyết của Phần Lan trong việc rút khỏi chiến tranh, mà còn lưu ý rằng bước đi này nên được thực hiện ngay lập tức.
Mối Quan Hệ Căng Thẳng và Các Kế Hoạch Quân sự
Cuối năm 1943, Bộ Tư lệnh Tối cao Wehrmacht (OKW) đảm nhận nhiệm vụ khó khăn là thảo luận với phía Phần Lan về diễn biến các sự kiện phía nam Leningrad. Wilhelm Keitel đã gửi thư cho Carl Gustaf Emil Mannerheim, cam đoan rằng Cụm tập đoàn quân "Bắc" sẽ tiếp tục giữ vững phòng tuyến dọc sông Luga. Ông hỏi Thống chế về sự hỗ trợ mà phía Đức có thể cung cấp cho Phần Lan để bù đắp cho mối đe dọa ngày càng tăng của cuộc tấn công Liên Xô.
Đáp lại, Mannerheim đề nghị Tập đoàn quân Sơn cước 20 kéo dài cánh phải của mình về phía nam đến khu vực Uhta; điều này sẽ cho phép quân đội Phần Lan giải phóng một sư đoàn. Tư lệnh Tập đoàn quân 20, Eduard Dietl, đã phản đối kịch liệt điều này. Ông tuyên bố rằng việc ràng buộc thêm các đơn vị Đức vào một khu vực thứ yếu của mặt trận ở Phần Lan sẽ làm Đức bị phân tán lực lượng quá mức, và Phần Lan có thể đóng góp đáng kể hơn vào cuộc chiến tổng lực. Ông cho rằng đất nước này hoàn toàn có khả năng tuyển thêm một sư đoàn bằng nguồn dự bị của chính mình, "mà không đổ gánh nặng này lên Đức, quốc gia vốn đã gánh vác toàn bộ gánh nặng chiến tranh." Hơn nữa, Dietl bực mình vì những phản đối gần đây của phía Phần Lan về việc quân Đức rút lui không đáng kể ở Phần Lan. Dietl dự định yêu cầu Mannerheim không phản đối việc chuyển giao số lượng quân tối đa có thể cho Cụm tập đoàn quân "Bắc", "cũng đang chiến đấu vì Phần Lan". Tuy nhiên, Bộ chỉ huy OKW, nhớ lại những cảnh báo từ Phần Lan vào mùa thu năm 1943, đã dự đoán rằng phản ứng của Mannerheim sẽ khá dè dặt. Do đó, Dietl nhận được lệnh để quân đội của mình đảm nhận cả khu vực ở Uhta.
Hội nghị Tehran và Đề xuất Hòa bình của Liên Xô
Trong Hội nghị Tehran (28 tháng 11 – 1 tháng 12 năm 1943), Franklin D. Roosevelt và Winston Churchill đã thông báo với Joseph Stalin rằng họ muốn Phần Lan rút khỏi cuộc chiến trước khi cuộc tấn côngTây Âu theo kế hoạch vào mùa xuân năm 1944 bắt đầu. Hơn nữa, họ nhấn mạnh rằng sau khi hiệp định hòa bình được ký kết, Phần Lan phải giữ được độc lập. Roosevelt, với tư cách là đại diện của quốc gia duy nhất trong ba nước không có chiến tranh với Phần Lan, đề nghị cố gắng thuyết phục người Phần Lan ngừng bắn.
Stalin nhận xét rằng, trước những nỗ lực thăm dò hòa bình của Phần Lan, Liên Xô không có ý định chống lại sự độc lập của Phần Lan. Đồng thời, ông nói thêm rằng Liên Xô sẽ yêu cầu khôi phục biên giới năm 1940. Ngoài ra, người Phần Lan sẽ phải nhượng lại Pechenga (Pechenga cổ của Nga được tặng cho Phần Lan vào năm 1920 bởi chính phủ Lenin và được đổi tên thành Petsamo) và phải trả một khoản bồi thường chiến phí đáng kể.
Đêm ngày 6 tháng 2, 200 máy bay Liên Xô đã ném bom Helsinki.
Ngày hôm sau, Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ đã gửi một công hàm cho chính phủ Phần Lan, nói rằng Phần Lan càng tiếp tục tham gia chiến tranh lâu bao nhiêu thì các điều khoản của hiệp định hòa bình sẽ càng nặng nề bấy nhiêu. Ngày 8, tờ báo Liên Xô Izvestia đã đăng một bài xã luận lớn. Nó thảo luận về khả năng Liên Xô tấn công Helsinki và trực tiếp chỉ ra rằng người Nga có thừa lực lượng cho việc đó. Ngày 10 tháng 2, văn bản công hàm của Mỹ được công bố trên các tờ báo Phần Lan. Các bài xã luận ở đó gần như nhất trí bày tỏ ý kiến ủng hộ việc tìm kiếm con đường ký kết hòa bình. Đêm đó, 150 máy bay ném bom Liên Xô đã đột kích thành phố Kotka của Phần Lan. Ngày 12 tháng 2, chính phủ Phần Lan cử cựu Thủ tướng và đại sứ cuối cùng tại Liên Xô, Tiến sĩ Juho Kusti Paasikivi, đến Stockholm, nơi Đại sứ Liên Xô tại Thụy Điển Alexandra Kollontai sẽ chuyển cho ông các điều kiện hòa bình do phía Liên Xô đưa ra.
Mối Đe Dọa trên Biển Baltic và Kế hoạch Tanne của Đức
Các cuộc đàm phán bắt đầu ở Stockholm và tình hình tuyệt vọng mà Cụm tập đoàn quân "Bắc" gặp phải đã buộc người Đức phải suy nghĩ về cách giữ quyền kiểm soát Biển Baltic. Do mất Narva, việc phong tỏa Hạm đội Baltic Liên Xô đã suy yếu đáng kể. Một thỏa thuận ngừng bắn giữa Liên Xô và Phần Lan có thể loại bỏ tất cả các trụ cột còn lại khỏi chiến lược của Đức trên biển Baltic. Nếu Đảo Suursaari (Đảo Hogland) và Bán đảo Hanko trở nên trung lập hoặc rơi vào tay người Nga, chúng sẽ không còn đóng vai trò là cái nút chặn tàu chiến Liên Xô ở phía đông Vịnh Phần Lan. Ngoài ra, việc đối phương có thể kiểm soát Quần đảo Åland sẽ tạo cơ hội phong tỏa nguồn cung cấp quặng sắt từ đảo Luleå của Thụy Điển. Ngay khi hạm đội Liên Xô có thể ra khơi Baltic, người Đức sẽ mất khả năng huấn luyện thủy thủ tàu ngầm của họ ở đó, điều này sẽ quyết định số phận của hạm đội tàu ngầm Đức.
Ngày 16 tháng 2, Hitler ra lệnh chiếm đóng Đảo Suursaari và Quần đảo Åland trong trường hợp Phần Lan thay đổi chính sách. OKW bắt đầu lập kế hoạch cho các chiến dịch có tên mã là Tanne West (Quần đảo Åland) và Tanne Ost (Đảo Hogland – Suursaari). Để thực hiện Chiến dịch Tanne West, Sư đoàn Bộ binh 416 đóng tại Đan Mạch, cũng như một trung đoàn lính dù, đã được huy động. Việc chiếm Đảo Hogland sẽ được thực hiện bởi các lực lượng của Cụm tập đoàn quân "Bắc". Người ta cho rằng quân đội Phần Lan sẽ không kháng cự. OKW chịu trách nhiệm chỉ huy chung các Chiến dịch Tanne.
Kế hoạch Birke của Tập đoàn quân Sơn cước 20
Đồng thời, Bộ chỉ huy Tập đoàn quân Sơn cước 20 quay trở lại thực hiện Chỉ thị số 50 của Führer và bắt đầu phát triển một chiến dịch có tên mã là Birke (Cây Bạch Dương). Theo kế hoạch Birke, Tập đoàn quân đề xuất nhanh chóng rút cánh phải của mình về tuyến chạy từ Kaaresuvanto, gần biên giới Thụy Điển, đến đường cao tốc dẫn đến Bắc Băng Dương, phía nam Ivalo. Việc di chuyển quân được dự kiến sẽ diễn ra trong hai giai đoạn.
Giai đoạn một: Quân đoàn Sơn cước 36 và 18 sẽ rút lui ở các khu vực Kandalaksha, Louhi và Uhta đến Rovaniemi. Một tuyến trung gian Kemijärvi – Auttinkylä nên được thiết lập phía đông Rovaniemi và giữ vững cho đến khi lực lượng chính an toàn di chuyển về phía bắc qua Rovaniemi.
Giai đoạn hai: Quân đoàn Sơn cước 36 sẽ được chuyển về phía bắc, đến khu vực mới phía nam Ivalo, dọc theo đường cao tốc Bắc Cực, để hợp nhất với cánh phải của Quân đoàn Sơn cước 19, có mặt trận chạy phía đông và phía nam Pechenga. Quân đoàn Sơn cước 18 sẽ rút lui về phía tây bắc, qua đường Rovaniemi – Skibotn, và dừng lại ở tuyến đông nam biên giới Thụy Điển, ở khu vực Kaaresuvanto.
Phương án cuối cùng của giai đoạn hai của chiến dịch không thể được chuẩn bị trước, vì việc thực hiện nó phụ thuộc vào thời tiết. Vào mùa hè, nó có thể được thực hiện theo đúng kế hoạch. Nhưng vào mùa đông, đoạn đường Rovaniemi – Skibotn trên lãnh thổ Phần Lan không thể đi được. Do đó, vào mùa đông, Quân đoàn Sơn cước 36 và 18 sẽ phải tiến về phía bắc dọc theo đường cao tốc Bắc Cực. Sau đó, Quân đoàn Sơn cước 18 sẽ tiếp tục tiến vào lãnh thổ Bắc Na Uy, và quân đội của Quân đoàn 36 sẽ được sử dụng để củng cố tuyến ở khu vực Kaaresuvanto.
Sự cần thiết phải thực hiện các điều khoản của Chỉ thị số 50 của Führer đã gây ra sự bất mãn âm ỉ trong Tập đoàn quân Sơn cước 20. Ngay sau khi nhận được lệnh này, Bộ chỉ huy Tập đoàn quân đã chỉ ra rằng nỗ lực giữ phần phía bắc Phần Lan gần như chắc chắn là vô vọng, vì tuyến đường biển vòng quanh bờ biển Na Uy sẽ dễ dàng bị cắt đứt, điều này sẽ khiến việc tiếp tục vận chuyển đồng-niken cô đặc từ khu vực Petsamo cũng như việc tiếp tế hậu phương cho quân đội trở nên bất khả thi. Những khó khăn mới cũng xuất hiện trong việc lập kế hoạch Chiến dịch Birke. Tập đoàn quân Sơn cước 20 không có đủ lực lượng để thiết lập một hệ thống phòng thủ vững chắc tại các tuyến ở khu vực Ivalo và Kaaresuvanto trước. Hơn nữa, người Đức không thể bắt đầu công việc ở đó mà không thông báo trước cho phía Phần Lan. Việc rút quân phải được thực hiện chỉ trên một vài con đường, khó đi vào mùa đông và bị máy bay đối phương tấn công gần như suốt ngày đêm vào mùa hè. Và cuối cùng, mặt trận ở Bắc Phần Lan phải được thiết lập trong điều kiện thời tiết cực kỳ khắc nghiệt và địa hình bất lợi.
Đàm phán Moscow và Phản ứng của Phần Lan
Các cuộc đàm phán Xô-Phần Lan diễn ra tại Stockholm trong hai tuần trong bầu không khí hoàn toàn bí mật. Suốt thời gian này, máy bay ném bom Liên Xô tiếp tục đột kích các thành phố Phần Lan. Ngày 27 tháng 2, 300 máy bay đã tham gia vào một cuộc đột kích đặc biệt mạnh mẽ vào Helsinki. Từ ngày 26 tháng 2, một số thông tin về các điều kiện mà phía Liên Xô đặt ra cho Phần Lan đã bị rò rỉ, và ngày 28, chính phủ Liên Xô đã công bố đầy đủ các yêu cầu của mình:
Giam giữ Tập đoàn quân Sơn cước 20 bằng phương tiện của chính người Phần Lan hoặc với sự giúp đỡ của quân đội Liên Xô.
Khôi phục biên giới năm 1940.
Trao trả tất cả tù binh chiến tranh và người dân sự bị giam giữ cho phía Liên Xô.
Giải ngũ quân đội Phần Lan, toàn bộ hoặc một phần, sẽ là chủ đề thảo luận thêm.
Thanh toán bồi thường chiến phí, số tiền sẽ được xác định sau.
Thảo luận về việc chuyển giao khu vực Pechenga cho Liên Xô.
Theo yêu cầu của phía Liên Xô, các điểm 2 và 3 liên quan đến việc vạch ra biên giới và trao đổi tù binh chiến tranh phải được thực hiện trước khi ký kết hiệp định ngừng bắn. Ngày 8 tháng 3, chính phủ Phần Lan tuyên bố một cách nhẹ nhàng rằng các điểm này là không thể chấp nhận như một điều kiện tiên quyết cho việc ký kết hiệp định ngừng bắn. Họ cũng phản đối yêu cầu giam giữ Tập đoàn quân Sơn cước 20, nói rằng việc thực hiện nó là không thể về mặt kỹ thuật. Sau khi phía Liên Xô đặt ngày 18 tháng 3 là thời hạn để nhận được câu trả lời cuối cùng từ người Phần Lan, ngày 17, chính phủ Phần Lan đã bác bỏ các điều kiện này, nhưng bày tỏ ý định tiếp tục đàm phán.
Trên thực tế, các yêu cầu của Nga khắc nghiệt hơn những gì Stalin đã nói với Roosevelt và Churchill tại Hội nghị Tehran. Sau khi bị phía Phần Lan từ chối, chính phủ Liên Xô đã làm dịu giọng điệu đàm phán và vài ngày sau tuyên bố rằng họ dự định xem xét lại các điều kiện ngừng bắn. Ngày 26 tháng 3, Paasikivi và cựu Bộ trưởng Ngoại giao Phần Lan Carl Enckell bay đến Moscow. Ở đó, Bộ trưởng Ngoại giao Liên Xô Vyacheslav Molotov đã công bố các điều kiện mới, lần này hoàn toàn phù hợp với các cam kết mà Stalin đã đưa ra cho các đồng minh tại Hội nghị Tehran. Cụ thể, phía Liên Xô đã từ bỏ yêu cầu thực hiện một số điều kiện trước khi ký kết hiệp định ngừng bắn. Ngoài ra, người Nga không còn khăng khăng đòi giam giữ Tập đoàn quân 20 nữa.
Bây giờ, người Phần Lan chỉ cần loại bỏ tất cả các đơn vị Đức khỏi lãnh thổ của họ trước cuối tháng 4 năm 1944, mà không bị đe dọa "hỗ trợ" từ quân đội Liên Xô. Phía Liên Xô giữ vững yêu cầu về hai điểm: họ yêu cầu bồi thường chiến phí là 60 triệu đô la, và cũng kiên quyết yêu cầu chuyển giao Pechenga cho Liên Xô. Đổi lại, bán đảo Hanko sẽ được trả lại cho người Phần Lan, việc thuê bán đảo này là một trong những nguyên nhân chính của xung đột Xô-Phần Lan 1939-1940.
Ngày 18 tháng 4, phía Phần Lan đã bác bỏ các điều kiện của phía Liên Xô lần thứ hai. Lần này, lý do là số tiền bồi thường chiến phí, mà người Phần Lan cho là một gánh nặng không thể kham nổi đối với họ. Vẫn còn chiếm giữ một phần đáng kể lãnh thổ Liên Xô và không bị thất bại trên chiến trường, họ hy vọng ký kết hòa bình với các điều kiện có lợi hơn cho mình. Hơn nữa, cảm giác lo lắng gần như hoảng loạn đã chiếm lấy dân chúng vào tháng 2 và là nguyên nhân bắt đầu các cuộc đàm phán của Paasikivi ở Stockholm, dần dần giảm bớt sau khi quân đội của Cụm tập đoàn quân "Bắc" rút lui thành công về phòng tuyến "Panther".
Biện pháp Cấm vận và Sự Lạnh nhạt
Ở giai đoạn đầu của các cuộc đàm phán, chính phủ Đức vẫn giữ thái độ dè dặt, tin rằng người Phần Lan chưa sẵn sàng ký kết hòa bình bằng mọi giá, và chỉ cần danh sách các yêu cầu của phía Liên Xô sẽ khiến họ sợ hãi và từ bỏ ý định đó. Khi tình hình mặt trận của Cụm tập đoàn quân "Bắc" được cải thiện và sự bất mãn của chính phủ Phần Lan với các điều kiện hòa bình được đề xuất gia tăng, Hitler bắt đầu gây áp lực lên người Phần Lan. Từ tháng 3, ông cắt giảm nguồn cung cấp vũ khí cho Phần Lan, và đầu tháng 4, ông yêu cầu chuyển lời đến Mannerheim rằng ông dự định cắt hoàn toàn nguồn cung cấp cho đến khi mối nguy hiểm họ đầu hàng kẻ thù không còn. Từ ngày 13 tháng 4, Đức ngừng cung cấp ngũ cốc cho Phần Lan, và từ ngày 18, việc cung cấp vũ khí và đạn dược cho quân đội Phần Lan đã bị đình chỉ. Chính thức, lệnh cấm vận không được công bố cho người Phần Lan. Nhưng tác dụng của nó đã sớm được cảm nhận.
Cuối tháng, Tổng Tham mưu trưởng Phần Lan được mời đến trụ sở Führer. Ở đây, lần thứ hai sau chuyến thăm Phần Lan của Keitel, Alfred Jodl thông báo với ông bằng giọng điệu thân thiện rằng cần có một tuyên bố có thẩm quyền tương ứng để cho thấy rằng vũ khí được cung cấp cho người Phần Lan sẽ không rơi vào tay Liên Xô. Mannerheim đã cố gắng giảm nhẹ điều này thành một lá thư cá nhân gửi Hitler. Nhưng Hitler, cho rằng bức thư được viết bằng giọng điệu quá thận trọng và ngoại giao, đã từ chối dỡ bỏ lệnh cấm vận với lý do ông không muốn cung cấp vũ khí và đạn dược cho một đội quân mà khả năng chiến đấu rõ ràng đã giảm sút.
Suốt mùa đông, cũng như trong hai năm qua, mặt trận Phần Lan vẫn yên tĩnh. Nhưng vào tháng 2, Mặt trận Karelian bắt đầu tập trung lực lượng ở khu vực Tập đoàn quân Sơn cước 20. Đến đầu tháng 3, nhóm Liên Xô ở khu vực này đã tăng từ 100.000 lên 163.000 binh sĩ và sĩ quan, điều này cho thấy sự chuẩn bị rõ ràng cho một cuộc tấn công quy mô lớn của Liên Xô, có thể bắt đầu trước cuối tháng. Đặc biệt, các cuộc chuẩn bị tích cực đang được tiến hành đối diện khu vực của Quân đoàn Sơn cước 36 ở cả hai bên con đường dẫn qua lãnh thổ Phần Lan đến Vịnh Bothnia. Ở đó, Bộ chỉ huy Liên Xô đã tập trung tới hai sư đoàn và bốn lữ đoàn mới, được hỗ trợ bởi pháo binh phản lực và nòng pháo. Cánh phải của nhóm được kéo dài về phía tây bắc theo cách tạo thành một loại bàn đạp, nhắm vào phía sau tuyến phòng thủ tiền tuyến của Đức.
Ngày 22 tháng 3, Bộ chỉ huy Tập đoàn quân Sơn cước 20 kết luận rằng việc tập trung quân Liên Xô đã hoàn tất, và cuộc tấn công có thể được dự kiến bất cứ lúc nào. Mối đe dọa về một cuộc tấn công của Liên Xô giảm dần khi tháng 3 sắp kết thúc, và thời điểm tuyết tan mùa xuân đang đến gần. Dietl kết luận rằng người Nga sẽ tấn công nếu người Phần Lan đồng ý ngừng bắn. Vào tháng 4, ông đề nghị thực hiện một chiến dịch nhằm loại bỏ mối đe dọa ở cánh của Quân đoàn Sơn cước 36 và tìm kiếm sự hỗ trợ từ Mannerheim. Thống chế từ chối đưa quân Phần Lan tham gia vào cuộc tấn công, và Tập đoàn quân Sơn cước 20, không có đủ lực lượng để tiến hành một chiến dịch tấn công một mình, đành phải chấp nhận rằng lợi thế chiến thuật vẫn nằm trong tay phía Liên Xô.
Do đó, mùa đông trên khu vực mặt trận này không mang lại thay đổi rõ rệt, tuy nhiên, sự lạnh nhạt trong quan hệ Đức-Phần Lan đã bắt đầu được cảm nhận một cách âm ỉ.