A. A. Sokolov, NHỮNG TIẾP XÚC SƠ KHỞI GIỮA LIÊN XÔ VÀ VIỆT NAM, 1947-1950

Sau khi Chiến tranh Thế giới thứ hai kết thúc, gần như không có bất kỳ liên hệ nào giữa Liên Xô và Việt Nam vì nhiều lý do khác nhau. Một phần là bởi vì thuộc địa mới này, tuyên bố độc lập vào ngày 2 tháng 9 năm 1945, dường như vẫn được Moscow coi là thuộc phạm vi phong trào cộng sản Pháp. Do đó, việc duy trì quan hệ với những người cộng sản Đông Dương được giao cho Đảng Cộng sản Pháp, và sau đó là Đảng Cộng sản Trung Quốc.

1947

Tình hình ở Việt Nam phần nào có thể được đánh giá qua một bản báo cáo nhận được từ Đại sứ quán Liên Xô tại Pháp vào đầu năm 1947. Sau chiến thắng của các đảng cánh tả trong cuộc bầu cử vào Quốc hội Pháp, gây ra sự hoảng loạn trong giới phản động địa phương, Đô đốc Thierry D'Argenlieu đã tuyên bố: "...ở giai đoạn hiện tại của sự phát triển của các dân tộc Đông Dương, Pháp không có ý định trao cho họ nền độc lập chọn lọc và hoàn toàn... Chính phủ Pháp có ý định khôi phục chủ quyền của mình". Lập trường này cũng được Đảng Cộng sản Pháp chia sẻ.

Trong một tài liệu của Đại sứ quán Liên Xô, các kết luận từ phân tích tình hình ở Việt Nam được đưa ra, trong đó những điểm chính là:

• Các giới đế quốc Pháp đã quyết định sử dụng các biện pháp quân sự để khôi phục chế độ thuộc địa trên toàn Đông Dương.

• Chính phủ của Léon Blum "đang theo đuổi một chính sách hai mặt đối với Việt Nam, ... nỗ lực chính của họ nhằm vào việc đàn áp quân sự phong trào giải phóng dân tộc ở Đông Dương".

• Pháp đang tìm cách chia rẽ mặt trận thống nhất của phong trào giải phóng dân tộc Việt Nam bằng cách thành lập một chính phủ tại Việt Nam có khả năng đảm bảo sự thống trị của tư bản Pháp tại quốc gia này.

Một bản báo cáo khác do Đại sứ quán Liên Xô tại Pháp chuẩn bị, đề ngày 3 tháng 8 năm 1947, nhấn mạnh rằng quân đội Pháp phải chiến đấu không chỉ với Việt Minh (Việt Nam Cộng sản do Hồ Chí Minh lãnh đạo), mà còn với phần lớn, nếu không phải toàn bộ, người dân Việt Nam đang chiến đấu cho độc lập.

Thông tin về nhà lãnh đạo Cộng sản Việt Nam - Hồ Chí Minh, người có uy tín lớn trong dân chúng, là rất quan trọng. "Nếu nhiều người dân Việt Nam thờ ơ với Việt Minh, thì vì tình cảm yêu nước dân tộc, họ không ngần ngại đi theo Hồ Chí Minh, người đã trở thành biểu tượng của Việt Nam". Bản báo cáo lưu ý rằng người đứng đầu chính phủ VNDCCH, Hồ Chí Minh, đã nhiều lần đưa ra các tuyên bố, đòi hỏi sự thống nhất dân tộc của Việt Nam và độc lập trong khuôn khổ Liên hiệp Pháp, nhưng ông "hoàn toàn không đòi hỏi độc lập hoàn toàn cho Việt Nam". Và, bất chấp sự kinh hoàng của cuộc chiến tranh thuộc địa, "chính phủ Việt Nam muốn giữ vững niềm tin vào một nước Pháp dân chủ".

Một trong những nỗ lực đầu tiên để thiết lập quan hệ giữa chính phủ cách mạng Hồ Chí Minh với Liên Xô được biết đến từ các ghi chép về cuộc trò chuyện (nhật ký) của Công sứ Liên Xô tại Thụy Sĩ, A. G. Kulazhenkov. Ông đã trình bày nội dung cuộc nói chuyện của mình với Thứ trưởng Ngoại giao VNDCCH Phạm Ngọc Thạch. Cuộc gặp giữa A. G. Kulazhenkov và Phạm Ngọc Thạch diễn ra vào ngày 9 tháng 9 năm 1947.

Như Kulazhenkov đã ghi trong nhật ký của mình, Phạm Ngọc Thạch nói rằng ông là một thành viên của chính phủ Việt Nam và được Bộ Chính trị Đảng Cộng sản Việt Nam cử đến châu Âu, chủ yếu để gặp gỡ các nhà lãnh đạo của Đảng Cộng sản Pháp. Ông đã gặp Maurice Thorez và Jacques Duclos tại Paris. Phạm Ngọc Thạch đã đến thăm phái bộ Liên Xô ở Bern để cung cấp thông tin về tình hình ở Việt Nam.

Phạm Ngọc Thạch nhấn mạnh rằng chính phủ VNDCCH hiện tại trên thực tế là cộng sản, mặc dù không có một đảng cộng sản chính thức trong nước. Tuy nhiên, nó tồn tại bất hợp pháp và là đảng mạnh nhất trong nước. Đảng Cộng sản Việt Nam đã chính thức giải tán vào năm 1945, và "điều này được thực hiện để không mang lại cho nền cộng hòa một đặc điểm cộng sản rõ rệt và không chống lại người Mỹ". Theo Phạm Ngọc Thạch, hiện nay đảng cộng sản có "ít nhất 100 nghìn thành viên và lãnh đạo các tổ chức khác nhau, bao gồm cả thiếu niên, gồm 10 triệu người".

Nhiệm vụ chính của chính phủ VNDCCH hiện nay là tổ chức kháng chiến chống lại quân đội Pháp, nhưng quân đội Việt Nam không có vũ khí cần thiết và chính phủ không có tiền tệ để mua vũ khí. Về quan hệ với Hoa Kỳ, Phạm Ngọc Thạch lưu ý rằng "người Mỹ đã chiếm một vị trí chờ đợi đối với Việt Nam, nhưng trong các cuộc gặp với đại diện Việt Nam, họ khuyến khích cuộc đấu tranh mà Việt Nam đang tiến hành chống lại người Pháp".

Phạm Ngọc Thạch thừa nhận rằng Đảng Cộng sản Pháp ít chú ý đến vấn đề Việt Nam và chưa xây dựng được một đường lối rõ ràng. Trong cuộc gặp tại Paris, Jacques Duclos tuyên bố rằng Việt Nam phải dồn mọi nỗ lực để đấu tranh cho sự giải phóng của mình và không được nhượng bộ bất kỳ điều gì cho các nhà đế quốc Pháp. Tuy nhiên, "bản thân Đảng Cộng sản Pháp trên thực tế vẫn chưa giải quyết vấn đề Việt Nam và chưa làm gì đáng kể để ngăn cản các nhà đế quốc Pháp tiến hành chiến tranh chống lại nền cộng hòa".

Cuối cuộc nói chuyện, Phạm Ngọc Thạch bày tỏ mong muốn được đến Liên Xô.

1948

Vào năm 1948, một phái bộ ngoại giao Liên Xô đã được mở tại Bangkok, do S. S. Nemchina đứng đầu cho đến cuối năm 1950. Phái bộ này đã trở thành trung tâm liên lạc với chính phủ VNDCCH.

Cuộc gặp đầu tiên giữa các nhà ngoại giao Liên Xô và đại diện Việt Nam diễn ra vào khoảng ngày 12 tháng 6 năm 1948. Tham dự là Tùy viên của phái bộ Liên Xô I. G. Usachev và Giám đốc Nha Thông tin Việt Nam tại Bangkok, Lê Hi.

Lê Hi thông báo rằng người Pháp chỉ kiểm soát không quá 5% lãnh thổ Việt Nam, mặc dù có một đội quân đáng kể. Ông cũng cho biết chính phủ VNDCCH đã quyết định cử đại diện đến Tiệp Khắc, Ba Lan và Bắc Trung Quốc. Điều này là do tình hình ở Thái Lan không ổn định, và do đó chính phủ Hồ Chí Minh đang thực hiện các bước để đảm bảo các căn cứ liên lạc đối ngoại mới cho Việt Nam.

Ngày 7 tháng 7 năm 1948, một cuộc họp khác diễn ra, và phía Liên Xô được thông báo rằng một phái đoàn gồm 2-3 người, bao gồm Lê Hi, sẽ đến Praha. Chính phủ Việt Nam cũng bày tỏ mong muốn cử sinh viên Việt Nam sang Liên Xô học.

Cuối mùa hè năm 1948, trên đường đến Praha, Lê Hi đã dừng chân ở Moscow, nơi ông có các cuộc gặp với các quan chức Liên Xô. Lê Hi nhấn mạnh rằng "Việt Nam, do vị trí địa lý và tình hình quốc tế, phải tiến hành cuộc đấu tranh mà không có bất kỳ sự giúp đỡ nào từ bên ngoài, ngoại trừ sự giúp đỡ về tinh thần". Ông nói rằng ông được giao nhiệm vụ "tìm hiểu một cách không chính thức, thay mặt cho các giới cộng sản trong đảng của Việt Nam, liệu chính phủ Liên Xô và Đảng Cộng sản Toàn Liên bang (Bolshevik) có thể cung cấp bất kỳ sự giúp đỡ nào cho nền cộng hòa Việt Nam về vũ khí, đạn dược, trang thiết bị và cung cấp một khoản vay cho tất cả những điều này".

Tuy nhiên, vào ngày 10 tháng 9 năm 1948, tại Bangkok, Trưởng phái đoàn chính phủ VNDCCH tại Đông Nam Á, Nguyễn Đức Quý, tỏ ra ngạc nhiên khi biết Lê Hi đang ở Moscow. Ông phản đối việc Lê Hi đi, vì điều này có thể tạo ấn tượng xấu cho cộng đồng người Việt Nam địa phương. Vào ngày 21 tháng 9 năm 1948, Nguyễn Đức Quý tuyên bố rằng chính phủ Việt Nam có ý định triệu hồi Lê Hi từ Moscow.

Nguyễn Đức Quý sau đó đã gặp S. S. Nemchina và đề nghị ông làm trung gian giữa Đảng Cộng sản Việt Nam và Đảng Cộng sản Toàn Liên bang (Bolshevik). Theo Nguyễn Đức Quý, nhiệm vụ của ông là thông báo cho Đảng Cộng sản Toàn Liên bang (Bolshevik) về tình hình thực tế ở Việt Nam và đàm phán với Chính phủ Liên Xô về việc cung cấp viện trợ cho Việt Nam từ Liên Xô. Ông cho biết "cuộc đấu tranh hiện đã bước vào một giai đoạn mà cần phải có sự giúp đỡ từ một cường quốc nước ngoài". Ông cũng nói rằng "chúng tôi thiếu vũ khí hạng nặng để chiến đấu... Sự giúp đỡ có thể là việc tìm kiếm tiền cần thiết để mua vũ khí hạng nặng từ những kẻ buôn lậu người Mỹ".

Nguyễn Đức Quý cũng đã nhiều lần nhấn mạnh rằng Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo toàn bộ cuộc sống ở Việt Nam.

Vào ngày 3 tháng 10 năm 1948, Nguyễn Đức Quý thông báo với Nemchina rằng ông đã nhận được điện tín từ Lê Hi từ Praha. Chính phủ Việt Nam đã cho phép ông đi học tại một trong các trường đại học Liên Xô ở Moscow.

Cuộc nói chuyện của Nguyễn Đức Quý với Nemchina vào ngày 16 tháng 10 năm 1948 cho thấy quyết định tìm kiếm sự giúp đỡ từ Đảng Cộng sản Toàn Liên bang (Bolshevik) được cho là do Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam đưa ra, trong khi chính phủ VNDCCH lại coi việc đặt vấn đề này là quá sớm. Ông viện dẫn lập trường của Thủ tướng Hồ Chí Minh, người cho rằng người Việt Nam trước hết phải dựa vào sức lực của chính mình và không cầu xin sự giúp đỡ từ bạn bè của họ.

1949

Vào năm 1949, các cuộc thảo luận giữa I. G. Usachev và Nguyễn Đức Quý tại Bangkok đã đề cập đến các chủ đề khác nhau.

Cuộc gặp ngày 10 tháng 3 năm 1949, nội dung chính là chính sách của Hoa Kỳ ở Đông Nam Á. Theo Nguyễn Đức Quý, "người Mỹ hiện đang xem xét lại chính sách của họ ở Đông Nam Á, tập trung vào 'những người ôn hòa', chuyển cuộc đấu tranh sang lĩnh vực kinh tế và chính trị".

Trong cuộc trò chuyện vào ngày 6 tháng 6 năm 1949, họ đã thảo luận về việc mua phim Liên Xô cho Việt Nam, và vào ngày 2 tháng 7 năm 1949, họ đã thảo luận về việc các bộ phim này bị thu giữ khi đang được vận chuyển đến Việt Nam.

Vào ngày 9 tháng 11 năm 1949, Nguyễn Đức Quý đã yêu cầu I. G. Usachev chuyển lời cảm ơn của ông tới Liên Xô vì đã hỗ trợ VNDCCH trở thành thành viên của Ủy ban Kinh tế châu Á và Viễn Đông (ECAFE) với tư cách là quan sát viên.

1950

Năm 1950 đánh dấu sự kết thúc giai đoạn tiếp xúc sơ khởi giữa Liên Xô và Việt Nam, vốn không diễn ra trực tiếp mà thông qua phái bộ ngoại giao của Liên Xô tại Thái Lan.

Vào những ngày đầu tháng 1 năm 1950, Chủ tịch Hồ Chí Minh rời Việt Nam và bắt đầu chuyến công du nước ngoài của mình, trong đó ông đã đến thăm Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa và Liên Xô. Kết quả của chuyến đi này là việc phá vỡ sự cô lập quốc tế và thiết lập quan hệ ngoại giao với CHND Trung Hoa, Liên Xô và các nước xã hội chủ nghĩa khác.

Ngày 14 tháng 1 năm 1950, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã gửi tuyên bố tới tất cả các chính phủ trên thế giới, bày tỏ sự sẵn sàng của chính phủ "thiết lập quan hệ ngoại giao với bất kỳ chính phủ nào tôn trọng sự bình đẳng, toàn vẹn lãnh thổ và chủ quyền quốc gia của Việt Nam".

Ngày 19 tháng 1 năm 1950, đại diện chính phủ VNDCCH đã trao cho công sứ Liên Xô một tài liệu, yêu cầu chuyển gấp đến Moscow. Đây là cách liên hệ trực tiếp giữa VNDCCH và Moscow đã được thiết lập.

Ngày 1 tháng 2 năm 1950, S. S. Nemchina thông báo quyết định của chính phủ Liên Xô về việc thiết lập quan hệ ngoại giao với VNDCCH.