Quy mô và khối lượng công việc của Stalin trong những năm tháng Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại

Ngay từ những giờ đầu tiên của cuộc Chiến tranh Vệ quốc Vĩ đại, I. V. Stalin đã nắm quyền điều hành đất nước, mặt trận và hậu phương. Ông đã gánh vác trách nhiệm cá nhân nặng nề nhất đối với tiến trình và kết cục của cuộc chiến, số phận của đất nước, nhân dân và quân đội. Ông đã cống hiến toàn bộ sức lực, ý chí và tài năng của mình cho sự nghiệp vĩ đại — cứu lấy Tổ quốc, bảo vệ danh dự, tự do và độc lập của nó, giành chiến thắng trước chủ nghĩa phát xít. Hoạt động của ông trong thời kỳ chiến tranh mỗi ngày đều có quy mô to lớn và bao quát một phạm vi rộng lớn các vấn đề phức tạp — quân sự, kinh tế, chính trị, xã hội, tư tưởng, ngoại giao, đối ngoại và nhiều lĩnh vực quan trọng khác.

Trong kho lưu trữ của Ủy ban Trung ương Đảng Cộng sản Liên Xô (CPSU) còn lưu giữ những cuốn sổ ghi chép danh sách những người được Stalin tiếp từ tối 21 đến 28 tháng 6 năm 1941, được lập bởi các trực ban tại văn phòng của ông. Trong những cuốn sổ này, từng giờ và từng phút, từng ngày một được ghi lại rõ ràng: ông đã tiếp ai, làm việc với ai và trong bao lâu. Những tài liệu này cung cấp nhiều thông tin để hiểu về hoạt động của Stalin trong những ngày đầu của cuộc chiến — về quy mô, các vấn đề ông giải quyết, cũng như tầm quan trọng trong hoạt động của ông đối với đất nước, trong việc tổ chức kháng chiến trước kẻ xâm lược phát xít. Những tài liệu này đã được công bố trên tạp chí “Izvestia của Ủy ban Trung ương CPSU” vào tháng 6 năm 1990 (số 6, trang 216–220). Nếu kẻ thù biết được điều này vào năm 1941, chúng sẽ có một hình dung đầy đủ rằng trong văn phòng của Stalin ở điện Kremlin luôn có mặt các ủy viên Bộ Chính trị của Trung ương Đảng, các lãnh đạo cao cấp của Đảng và Nhà nước, các tướng lĩnh quân đội và các cán bộ kinh tế chủ chốt — tất cả cùng nhau xây dựng chính sách của quốc gia đang trong chiến tranh, xác định các nhiệm vụ cấp bách và lâu dài mà nhân dân Xô viết và Hồng quân phải đối mặt.

Ví dụ, theo ghi chép trong sổ tiếp khách, ngày 21 tháng 6, dù đang bệnh nặng, Stalin vẫn tiếp và làm việc trong nhiều giờ với Molotov, Voroshilov, Malenkov, Timoshenko, Zhukov, Budyonny, Beria và các lãnh đạo khác. Như đã đề cập, ngày làm việc của Stalin vào 22 tháng 6 — ngày cuộc Chiến tranh Vệ quốc bùng nổ — bắt đầu lúc 3 giờ 30 phút sáng. Ông đã triệu tập phiên họp của Bộ Chính trị, ký các văn kiện ưu tiên về huy động lực lượng cả nước để đối phó với kẻ thù, củng cố mối liên kết giữa hậu phương và tiền tuyến. Trong ngày hôm đó, ông đã tiếp 29 lãnh đạo các cơ quan trung ương về chính trị, quân sự, kinh tế và quốc tế, trong đó có những người gặp ông nhiều lần. Stalin đã làm việc cùng Molotov, Timoshenko, Zhukov, Kuznetsov N.G., Shaposhnikov, Vatutin, Malenkov, Mikoyan, Kaganovich L.M., Voroshilov, Mekhlis, Vyshinsky, Dimitrov, Manuilsky, Kulik và nhiều người khác.

Ngày 23 tháng 6, từ 3 giờ 20 phút sáng, Stalin làm việc với Molotov tại Kremlin. Đến 6 giờ 25 phút, ông làm việc với Voroshilov, Timoshenko, Vatutin, Kuznetsov N.G., Zhigarev và các đồng chí khác. Buổi làm việc tiếp tục lúc 18 giờ 45 phút và kéo dài đến 1 giờ 25 phút sáng ngày 24 tháng 6. Tổng cộng trong ngày ông đã tiếp 21 người.

Ngày 24 tháng 6, từ 16 giờ 20 phút đến 21 giờ 30 phút, Stalin tiếp 20 cán bộ đảng, chính quyền, quân sự và kinh tế. Ngày 25 tháng 6, từ 1 giờ sáng đến 5 giờ 50 phút, ông tiếp 11 cán bộ lãnh đạo, và từ 19 giờ 40 phút đến 1 giờ sáng ngày 26 tháng 6, ông tiếp thêm 18 người nữa. Ngày 26 tháng 6, từ 12 giờ 10 phút đến 23 giờ 20 phút, Stalin tiếp 28 lãnh đạo đảng, chính quyền và quân đội. Ngày 27 tháng 6, từ 16 giờ 30 phút đến 2 giờ 40 phút sáng ngày 28 tháng 6, ông tiếp 30 lãnh đạo đảng, nhà nước, tướng lĩnh và cán bộ kinh tế. Ngày 28 tháng 6, bắt đầu từ 19 giờ 35 phút, ông tiếp 21 cán bộ đảng, chính quyền và quân sự. Những người cuối cùng rời khỏi văn phòng Stalin lúc 00 giờ 50 phút sáng ngày 29 tháng 6.

Trong nhịp độ căng thẳng như vậy, công việc cứ thế diễn ra ngày qua ngày, suốt nhiều tháng và năm của cuộc chiến. Cần phải giữ được sự bình tĩnh, kiên định như thép, tránh vội vàng trong công việc, và truyền cảm hứng cho người khác bằng sự quyết tâm và năng lượng của mình. Theo lời kể của những người từng làm việc với Stalin, ông đã làm được điều đó ngay từ những giờ đầu tiên của chiến tranh.

“Mọi ngày đêm ấy, Stalin — như thường lệ — vẫn làm việc,” Molotov kể lại, “ông không có thời gian để hoang mang hay lặng người đi. Nói là ông hoảng loạn thì không đúng, có lo lắng — đúng vậy, nhưng ông không để lộ ra bên ngoài. Nói ông không lo lắng thì cũng là vô lý. Nhưng người ta mô tả ông không đúng như con người thật — như thể ông là một tội đồ ăn năn hối lỗi vậy! Thật là vô lý!” (F. Chuev. "Một trăm bốn mươi cuộc trò chuyện với Molotov", Moskva, 1991, tr. 51–52.)

Phi công nổi tiếng vùng Cực Bắc, Anh hùng Liên Xô M. V. Vodopyanov, sau khi biết tin chiến tranh bùng nổ vào ngày 22 tháng 6, đã bay bằng thủy phi cơ từ miền Bắc về Moskva. Ông hạ cánh xuống vùng Khimki — và lập tức tới điện Kremlin. Stalin đã tiếp ông. Vodopyanov đề xuất thực hiện cuộc không kích bằng máy bay ném bom vào nước Đức phát xít.

— “Anh hình dung việc đó như thế nào?” — Stalin hỏi và bước đến bản đồ.

Vodopyanov vạch một đường từ Moskva đến Berlin.

— “Thế không tốt hơn nếu từ đây thì sao?” — Stalin hỏi và chỉ vào các hòn đảo trên biển Baltic.

Từ các đảo Saaremaa (Ezel) và Hiiumaa (Dago), không quân Liên Xô đã thực hiện các cuộc ném bom vào Berlin và các trung tâm công nghiệp của Đức. Và điều đó đã xảy ra ngay trong những ngày đầu của cuộc chiến.

Trong bối cảnh những sự kiện như vậy, thật trơ trẽn và thấp hèn khi dựng nên những lời nói dối về việc Stalin hoảng loạn trong những giờ và ngày đầu tiên của chiến tranh. Tuy nhiên, những lời bịa đặt đó vẫn bị một số tác giả thiếu trung thực tiếp tục lan truyền rộng rãi. Ví dụ, E. S. Radzinsky, khi phát biểu trên truyền hình vào tối ngày 13 và sáng ngày 14 tháng 3 năm 1997, đã tuyên bố với một nụ cười ranh mãnh rằng khi chiến tranh bắt đầu, “Stalin đã chạy khỏi điện Kremlin... Tôi đã kiểm tra sổ ghi chép khách đến. Tất cả đúng như vậy: Stalin vắng mặt trong văn phòng suốt ba ngày liền.” (Trích báo “Zavtra”, 1997, số 14.) Tuy nhiên, như đã chứng minh ở phần trên, các sổ ghi chép khách đến đã bác bỏ hoàn toàn sự bịa đặt này.

Gắn liền với cái gọi là "sự hoảng loạn" của Stalin đầu chiến tranh còn là một huyền thoại đạo đức giả khác — rằng Stalin đã đề nghị Hitler chấm dứt các hành động quân sự để đổi lấy việc trao cho Đức vùng Baltic, Moldova, phần lớn Ukraine, Belarus và các vùng lãnh thổ Liên Xô khác. Để lan truyền lời vu khống này, tướng lĩnh kiêm “nhà sử học giả” D. A. Volkogonov đã bỏ nhiều công sức. Ông ta cố gắng dùng lời khai của Beria — được cho là trong quá trình xét xử — và hồi ức của nguyên soái K. S. Moskalenko để củng cố sự dối trá. Tuy nhiên, chính ông cũng phải thừa nhận rằng: “Tôi không có và chưa bao giờ có sự chắc chắn hoàn toàn về tính xác thực... nhưng không thể bác bỏ khả năng đó” (D. A. Volkogonov. "Vinh quang và bi kịch: Chân dung chính trị của I. V. Stalin", Tập 2, Moskva, 1990, tr. 172).

Trong những năm gần đây, lời dối trá ghê tởm này lại một lần nữa xuất hiện trên các trang báo chí "dân chủ". Nhiều nhà sử học và nhà báo đã góp phần vào việc lan truyền nó. Và điều đó diễn ra trong khi, ngay từ những giờ và ngày đầu tiên của cuộc chiến, Stalin đã thể hiện sự kiên định phi thường, tinh thần thép và niềm tin không lay chuyển vào chiến thắng của nhân dân Xô viết trước kẻ xâm lược phát xít.

Tướng P. A. Sudoplatov, người phụ trách các chiến dịch bí mật ở nước ngoài trong thời chiến, viết: “Trong hồi ký của mình, Khrushchev — người biết rõ mọi chi tiết này — vẫn chọn bám vào phiên bản cũ rằng Beria đã đàm phán với Hitler về một nền hòa bình riêng, do sự hoảng loạn của Stalin. Theo quan điểm của tôi, Stalin và toàn bộ ban lãnh đạo đều hiểu rằng việc cố gắng ký kết một nền hòa bình riêng trong cuộc chiến chưa từng có này sẽ đồng nghĩa với việc mất quyền lực. Chưa nói đến tình cảm yêu nước thực sự của họ — điều mà tôi hoàn toàn tin tưởng — bất kỳ hình thức thỏa hiệp nào với kẻ thù đều là điều không thể chấp nhận. Là những chính trị gia và nhà lãnh đạo giàu kinh nghiệm của một cường quốc, họ thường xuyên sử dụng thông tin tình báo nhận được để thăm dò tình hình, thậm chí để gây sức ép với các đối thủ và ngay cả đồng minh.” (P. A. Sudoplatov, "Tình báo và Kremlin", M., 1997, tr. 176.)

Vì mục tiêu chiến thắng nước Đức phát xít, ngay cả Volkogonov cũng phải thừa nhận rằng Stalin đã làm việc từ 14 đến 16 tiếng mỗi ngày, ở trong văn phòng, xử lý “vô số vấn đề hành chính, nhân sự, kỹ thuật, tình báo, kinh tế-quân sự, ngoại giao, chính trị. Hàng ngàn văn bản có chữ ký của Stalin đã đưa vào chuyển động hàng triệu con người.” (D. A. Volkogonov, "Vinh quang và bi kịch: Chân dung chính trị của Stalin", Tập 2, M., 1990, tr. 285) Chỉ riêng điều này đã đủ để bác bỏ giả thuyết mà chính ông ta từng lan truyền về một nền hòa bình riêng.

Trong cùng cuốn sách đó, Volkogonov còn viết: “Trong những năm chiến tranh, Stalin hầu như không ngồi làm việc tại bàn giấy. Thực tế là trong một ngày, ông thường có từ năm đến bảy cuộc họp và hội nghị — của Ủy ban Quốc phòng Nhà nước (GKO), Bộ Tổng tư lệnh, các bộ ngành, các ủy viên Trung ương Đảng, ban chỉ huy phong trào du kích, lãnh đạo tình báo, các kỹ sư thiết kế, v.v. Họ ngồi quanh chiếc bàn dài, và thường khi một cuộc họp kết thúc thì Poskrebyshev đã dẫn nhóm tiếp theo vào. 'Dây chuyền' này chỉ bắt đầu chậm lại vào năm 1944–1945, khi chiến thắng trước quân xâm lược đã gần như chắc chắn.” (D. A. Volkogonov, sđd, tr. 340)

Ngay cả nhiều sử gia phương Tây cũng công nhận rằng Stalin đã có thể xử lý khối lượng công việc khổng lồ đè nặng lên vai ông trong những năm chiến tranh. Sử gia G. Gorodetsky viết: “Hầu như không ai phủ nhận rằng công việc của Bộ Tổng tham mưu, Quốc tế Cộng sản, Trung ương Đảng và Bộ Ngoại giao đều được tập trung điều phối tại Kremlin. Mặc dù cấp trên cho phép một mức độ tự do ý kiến tương đối, nhưng quyết định cuối cùng, lời nói sau cùng, luôn thuộc về Stalin. Từ giữa tháng 5 năm 1941, Stalin chính thức trở thành người đứng đầu nhà nước, đảm nhận chức Chủ tịch Hội đồng Ủy viên Nhân dân; ở vị trí này, ông thực hiện sự lãnh đạo toàn diện cả trong lĩnh vực quân sự và ngoại giao.” (G. Gorodetsky, "Huyền thoại về Tàu phá băng: Trước thềm chiến tranh", M., 1995, tr. 12)

Khối lượng công việc của Stalin lớn đến mức tưởng như vượt quá sức chịu đựng của con người. Nguyên soái G. K. Zhukov nhấn mạnh rằng Stalin có “phong cách nói chuyện tự nhiên, khả năng diễn đạt rõ ràng, trí tuệ phân tích bẩm sinh, kiến thức uyên bác và trí nhớ phi thường.” Ông viết: “Ánh mắt ông sắc sảo và thấu suốt. Ông nói nhỏ nhẹ, tách bạch từng câu, gần như không dùng tay để diễn đạt... Dù nói với giọng pha tiếng Gruzia rõ rệt, nhưng ông thông thạo tiếng Nga và thích dùng các hình ảnh ví von, ví dụ văn học, ẩn dụ... Ông có óc hài hước và biết trân trọng sự dí dỏm, lời nói đùa... Thường tự viết tay các tài liệu. Đọc rất nhiều và có kiến thức sâu rộng trong nhiều lĩnh vực khác nhau. Khả năng làm việc phi thường, sự nhanh nhạy trong nắm bắt vấn đề cho phép ông xử lý và tiếp thu một lượng tài liệu khổng lồ mỗi ngày — điều chỉ có thể thực hiện bởi một con người xuất chúng... Ông có ý chí mạnh mẽ, tính cách kín đáo và dễ bộc phát.” (G. K. Zhukov, "Hồi ký và suy ngẫm", Tập 2, M., 1990, tr. 104–105)

Trong tình hình chiến tranh phức tạp và khẩn cấp, I. V. Stalin đã tập trung tất cả quyền lực vào tay mình. Việc lãnh đạo một cuộc chiến tranh khốc liệt đòi hỏi sự tập trung quyền lực tối đa, huy động mọi nỗ lực và toàn bộ nguồn lực của nhà nước nhằm giành chiến thắng.

Người ta biết rằng việc tập trung quyền lực vào một cá nhân là điều kiện quan trọng để tiến hành chiến tranh một cách hiệu quả. Nhưng trong một cuộc chiến hiện đại, với quy mô khổng lồ, mức độ căng thẳng và tính linh hoạt cao trong các hoạt động chiến sự, điều này được xem là gần như không thể, vượt quá khả năng của con người. Tổng tư lệnh lực lượng bộ binh Đức, Tướng Fritsch, đã viết vào năm 1937: “Ngay cả một thiên tài cũng không thể bao quát toàn bộ chi tiết của việc lãnh đạo cả về chính trị lẫn quân sự, đồng thời điều hành nhà nước và chỉ huy quân đội.” (Trích theo: V. I. Dashichev, “Sự phá sản của chiến lược phát xít Đức”, Tập I, M., 1973, tr. 145.)

Vai trò của Stalin trong cuộc Chiến tranh Vệ quốc Vĩ đại thật khó có thể đánh giá hết. Trong tay ông là những đòn bẩy quyền lực then chốt của đất nước. Ông là Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng Bolshevik, Chủ tịch Hội đồng Ủy viên Nhân dân Liên Xô (Chính phủ) và Ủy viên nhân dân (Bộ trưởng) Quốc phòng. Khi chiến tranh nổ ra, Stalin trở thành Chủ tịch Ủy ban Quốc phòng Nhà nước (GKO).

GKO là cơ quan nhà nước tối cao và đặc biệt trong thời chiến, nơi tập trung toàn bộ quyền lực. GKO điều hành tất cả các cơ quan nhà nước, chỉ đạo sử dụng tối đa mọi khả năng vật chất, tinh thần và quân sự của đất nước; tổ chức tái cơ cấu nền kinh tế và đời sống xã hội theo mô hình chiến tranh; điều phối việc huy động tài nguyên cho chiến tranh; định mức và thời hạn sản xuất sản phẩm quân sự; cải tổ cơ cấu Hồng quân, bố trí cán bộ lãnh đạo, xác định nhiệm vụ quân sự-chính trị và chiến lược sử dụng lực lượng vũ trang. Việc chỉ huy chiến lược cuộc đấu tranh vũ trang được GKO thực hiện thông qua Bộ Tổng chỉ huy Tối cao (Stavka).

Đặc điểm nổi bật trong hoạt động quân sự của Stalin là sự kiên trì to lớn nhằm đảm bảo thành công tối đa cho các chiến dịch và chiến lược quân sự. Ông không chỉ chú ý đến khía cạnh quân sự đơn thuần mà còn quan tâm đến sự đảm bảo về hậu cần, tinh thần và chính trị. Để đạt được chiến thắng, mọi nguồn lực vật chất và tinh thần của hậu phương đều được huy động đến mức tối đa. Phong cách lãnh đạo của Stalin là sự hòa quyện của các vai trò: Tổng chỉ huy Tối cao, Chủ tịch GKO, Chủ tịch Hội đồng Ủy viên Nhân dân, và Tổng Bí thư Đảng.

Nguyên soái Liên Xô D. T. Yazov nhấn mạnh: “Chiến tranh Vệ quốc Vĩ đại có quy mô quá lớn về số lượng nhân lực, động cơ, kỹ thuật và công sự đến mức chưa từng có cuộc chiến nào trước hay sau có thể sánh kịp. Và chưa từng có một vị tướng nào phải đối mặt với những đội quân khổng lồ đến mức cần phải nuôi ăn, mặc đồ, huấn luyện, trang bị và đưa vào trận chiến như thế.” ("Sovetskaya Rossiya", ngày 15 tháng 12 năm 1999)

Đồng thời, cần lưu ý rằng trên cương vị Chủ tịch GKO, Stalin phải giải quyết các nhiệm vụ khác và làm việc với những người khác so với khi ông thực hiện chức trách của Tổng Tư lệnh Tối cao, Chủ tịch Bộ Tổng chỉ huy Tối cao và Bộ trưởng Quốc phòng. Dù vậy, tất cả những vai trò này đều phục vụ một mục tiêu chung — tiêu diệt kẻ xâm lược phát xít Đức và giành chiến thắng cho Liên Xô trong cuộc chiến giải phóng vĩ đại.

Cuộc chiến chống lại nước Đức Quốc xã đã đòi hỏi từ Stalin, với tư cách Tổng Bí thư Đảng, ủy viên Bộ Chính trị, việc xây dựng một chương trình tái thiết toàn diện đời sống đất nước trong thời chiến, huy động toàn bộ sức mạnh nhân dân để kháng chiến và cuối cùng là đánh bại kẻ thù.

Những nhiệm vụ cấp bách do Stalin và Bộ Chính trị đặt ra được thể hiện thành sắc lệnh của Đoàn Chủ tịch Xô viết Tối cao, các nghị quyết của Hội đồng Ủy viên Nhân dân, hoặc các quyết định chung của các cơ quan này cùng với Trung ương Đảng và GKO, Bộ Tổng chỉ huy Tối cao. Thường xuyên diễn ra các cuộc họp chung giữa Bộ Chính trị, GKO và Bộ Tổng chỉ huy Tối cao để giải quyết các vấn đề quân sự-chính trị và tình hình quốc tế quan trọng.

Một trong những kết quả chính của cuộc Chiến tranh Vệ quốc Vĩ đại là việc Đảng Cộng sản dưới sự lãnh đạo của Stalin không chỉ giữ vững các hình thức tổ chức và phương pháp làm việc của mình mà trên thực tế đã trở thành nguồn cảm hứng và tổ chức cho cuộc đấu tranh toàn dân chống phát xít Đức.

Tất cả nội dung, hình thức và phương pháp hoạt động của Đảng đều phục vụ mục tiêu chiến thắng trong cuộc chiến Vệ quốc. Bộ Chính trị và Trung ương Đảng đã yêu cầu các tổ chức Đảng các cấp phải giải quyết các nhiệm vụ cụ thể phù hợp với tình hình hiện tại. Việc tổ chức kiểm điểm và bầu cử trong các chi bộ cơ sở theo chỉ đạo của Trung ương đã nâng cao tính kỷ luật, tinh thần chủ động và trách nhiệm của đảng viên. Trong thời chiến, Đảng Cộng sản là một khối thống nhất, một đảng đang chiến đấu — một đảng đang trong chiến tranh.

Cơ quan lãnh đạo quốc phòng có thẩm quyền trong thời chiến là Ủy ban Quốc phòng Nhà nước (GKO), đứng đầu là I. V. Stalin. Trong suốt thời gian chiến tranh, GKO đã ban hành khoảng 10.000 quyết định và nghị định mang tính chất quân sự và kinh tế — tức gần 8–9 văn bản mỗi ngày. Những nghị quyết và chỉ thị này được thực hiện nghiêm ngặt, xung quanh chúng diễn ra một khối lượng công việc khổng lồ nhằm thực hiện đường lối lãnh đạo thống nhất của Đảng trong quản lý đất nước.

Các cuộc họp của GKO được tổ chức vào bất cứ thời điểm nào trong ngày, thường là tại Điện Kremlin hoặc tại biệt thự của Stalin. Tham dự các cuộc họp là những cán bộ đảng, quân đội, kinh tế và nhà nước có liên quan đến việc thực hiện các nhiệm vụ được đề ra. Nhiều hồi ký mô tả tỉ mỉ quá trình diễn ra các cuộc họp và sự lãnh đạo của Stalin trong công việc.

Chẳng hạn, Nguyên soái G. K. Zhukov hồi tưởng: “Rất thường xuyên, các cuộc họp GKO nổ ra những cuộc tranh luận gay gắt, trong đó các ý kiến được đưa ra một cách dứt khoát và sắc bén. Stalin thường đi lại quanh bàn, lắng nghe kỹ những người đang tranh luận. Ông thường kiệm lời và không thích sự dài dòng của người khác, hay ngắt lời bằng những câu như: ‘ngắn gọn thôi!’, ‘rõ ràng vào!’.” Ông mở đầu cuộc họp mà không có phần giới thiệu, nói nhỏ, bình tĩnh, chỉ đi thẳng vào vấn đề. Rất súc tích, diễn đạt rõ ràng.

Nếu tại cuộc họp GKO chưa đạt được sự đồng thuận, ngay lập tức sẽ thành lập một ủy ban gồm các đại diện từ hai bên quan điểm đối lập để cùng đưa ra đề xuất thống nhất. Điều này xảy ra khi Stalin chưa có ý kiến dứt khoát. Nhưng nếu Stalin đến cuộc họp với một quyết định đã định sẵn, thì các tranh luận hoặc không nổ ra, hoặc nhanh chóng kết thúc khi ông ủng hộ một phía nào đó.

Sau khi thành lập Bộ Tổng chỉ huy — ban đầu là Bộ Chỉ huy Chính và sau đó là Bộ Tổng chỉ huy Tối cao — Stalin được bổ nhiệm làm Chủ tịch. Bộ này đóng vai trò then chốt trong việc lãnh đạo tác chiến quân sự. Chính tại đây các diễn biến quân sự–chính trị và chiến lược trên chiến trường được phân tích, các kế hoạch chiến lược và tác chiến quan trọng được soạn thảo, việc triển khai các cụm quân được quyết định, phối hợp giữa các mặt trận được thực hiện, hoạt động của lực lượng du kích được chỉ đạo, v.v.

Bộ Tổng chỉ huy Tối cao cũng tiến hành công việc đồ sộ liên quan đến việc hình thành và huấn luyện lực lượng dự bị chiến lược, cũng như bảo đảm hậu cần kỹ thuật cho các lực lượng vũ trang.

Trong tập 12 của bộ sách “Lịch sử Chiến tranh Thế giới thứ hai” đã đánh giá quy mô và định hướng hoạt động của cơ quan lãnh đạo chiến lược Liên Xô như sau:

“Một trong những mối quan tâm đặc biệt của cơ quan lãnh đạo chiến lược trong chiến tranh là việc chỉ huy trực tiếp quân đội và tổ chức thực hiện các quyết định đã được thông qua. Trong quá trình tiến hành các chiến dịch và chiến lược, Bộ Tổng chỉ huy Tối cao giám sát chặt chẽ tình hình, phản ứng nhanh chóng và kịp thời trước các thay đổi, tái bố trí quân từ hướng này sang hướng khác, tăng cường lực lượng mặt trận bằng các đơn vị dự bị chiến lược, điều chỉnh hoặc giao nhiệm vụ mới, kiểm soát việc thực hiện mệnh lệnh và chỉ thị.

Một phần quan trọng trong công việc của Bộ Tổng chỉ huy Tối cao và Bộ Tổng tham mưu là điều phối nỗ lực của các mặt trận với các lực lượng binh chủng khác nhau. Bộ Tổng chỉ huy Tối cao xác định và thay đổi ranh giới giữa các mặt trận, thành lập mặt trận mới, chia nhỏ hoặc giải tán các mặt trận cũ, triển khai lực lượng dự bị chiến lược đúng thời điểm, điều phối hành động của các mặt trận trong các chiến dịch phản công hoặc tấn công cục bộ, điều động không quân từ các hướng khác hoặc từ lực lượng dự bị trung ương (VGH).”

Việc thực hiện thực tế các quyết định chiến lược quan trọng được giám sát chặt chẽ bởi cả Bộ Tổng tham mưu lẫn trực tiếp bởi Bộ Tổng chỉ huy Tối cao. Công tác kiểm tra được tiến hành thông qua phân tích thông tin thu thập được, các cuộc đàm thoại trực tiếp giữa Tổng tư lệnh Tối cao và các chỉ huy mặt trận, cũng như các chuyến công tác của các đại diện Bộ Tổng chỉ huy Tối cao, tướng lĩnh và sĩ quan của Bộ Tổng tham mưu tới đơn vị tiền tuyến.

Việc kiểm soát chặt chẽ như vậy cho phép bộ chỉ huy chiến lược kịp thời có biện pháp khắc phục khó khăn, xác định những nhu cầu cấp bách của quân đội, quy mô và tính chất hỗ trợ cần thiết, đồng thời xác minh tính chính xác của thông tin và mức độ khả thi của các mệnh lệnh được đưa ra. (Lịch sử Chiến tranh Thế giới thứ hai, M., 1982, Tập 12, tr. 336)

Nhiều tài liệu và lời chứng thực của những người từng làm việc với Stalin cho thấy ông luôn với sự nhiệt huyết và quyết tâm cao độ tìm mọi cách để nắm được càng nhiều thông tin toàn diện càng tốt — về tình hình lực lượng của kẻ địch, tiềm lực quân sự–kinh tế của chúng, ý đồ chiến lược, đặc điểm địa hình chiến trường, v.v. Chính dựa trên khối lượng thông tin như vậy mà Stalin tiến hành lập kế hoạch cho chiến tranh, các chiến dịch và các chiến lược tác chiến lớn.

Chế độ làm việc của Bộ Tổng chỉ huy (Stavka) là 24/24 giờ.

Điều này trước hết phụ thuộc vào lịch làm việc của chính Stalin, người thường lao động từ 12 đến 16 tiếng mỗi ngày, chủ yếu vào buổi tối và ban đêm. Các Tổng tham mưu trưởng gần như mỗi ngày, thậm chí đôi khi nhiều lần trong ngày, đều gặp gỡ Stalin.

Ví dụ, B. M. Shaposhnikov, trong nửa sau năm 1941 đến tháng 5 năm 1942, đã gặp Tổng Tư lệnh Tối cao 98 lần; G. K. Zhukov chỉ trong vòng 1 tháng và 7 ngày đã có 16 lần gặp Stalin; A. M. Vasilevsky, trong hơn 30 tháng làm Tổng tham mưu trưởng, đã gặp Stalin 199 lần; A. I. Antonov — người kế nhiệm Vasilevsky — đã gặp Stalin tới 238 lần. Ngoài ra, Stalin còn làm việc với cả các cán bộ cấp hai, thậm chí cấp ba của Bộ Tổng tham mưu. (Tạp chí Lịch sử Quân sự, 1995, số 3, tr. 20)

Một minh chứng có thẩm quyền khác về việc Stalin đích thân chỉ đạo các hoạt động chiến đấu trên các mặt trận trong cuộc Chiến tranh Vệ quốc.

Nguyên soái Vasilevsky ghi nhận rằng ông và Zhukov, khi đi công tác mặt trận với tư cách đại diện của Bộ Tổng chỉ huy Tối cao, hàng ngày — và nhiều khi là nhiều lần trong ngày — đều liên lạc với Tổng tư lệnh Tối cao. “Liên quan đến việc liên lạc với Stalin, tôi không hề nói quá nếu khẳng định —” Vasilevsky viết, “— bắt đầu từ mùa xuân năm 1942 và suốt phần còn lại của cuộc chiến, không ngày nào tôi không có cuộc điện thoại với ông ấy chỉ ngoại trừ trong những ngày ông đi công tác, cụ thể là đầu tháng 8 năm 1943 để gặp chỉ huy các mặt trận Phương Tây và Kalinin, và những ngày ông dự Hội nghị Tehran với lãnh đạo ba cường quốc (từ cuối tháng 11 đến ngày 2 tháng 12 năm 1943).” (A. M. Vasilevsky – Sự nghiệp cả đời, M., 1975, tr. 523)

Xét về cường độ và tính mục tiêu trong công việc, sự kiểm soát nghiêm ngặt việc thực thi, ảnh hưởng đến quá trình đấu tranh vũ trang, sự phối hợp giữa các binh chủng và lực lượng vũ trang, thì Bộ Tổng chỉ huy Tối cao thời Chiến tranh Vệ quốc hoàn toàn vượt trội so với Bộ Tổng chỉ huy của Đế quốc Nga trong Thế chiến thứ nhất.

Dưới sự lãnh đạo của Stalin, Bộ Tổng chỉ huy Tối cao phải đối mặt với những nhiệm vụ khó khăn hơn gấp nhiều lần.

Liên Xô bước vào chiến tranh trong một tình thế quốc tế vô cùng bất lợi. Trong Thế chiến thứ nhất, một phần lớn quân đội Đức còn bị hút về Mặt trận phía Tây. Nhưng trong phần lớn thời gian của cuộc Chiến tranh Vệ quốc — thời kỳ khốc liệt nhất đối với Liên Xô — thì hoàn toàn không hề có mặt trận thứ hai tại châu Âu. Phần lớn lực lượng của Wehrmacht và quân đồng minh của Đức tập trung đánh vào Liên Xô. Phía biên giới Viễn Đông của Liên Xô luôn tồn tại mối đe dọa từ Nhật Bản, và một phần đáng kể lực lượng Hồng quân phải duy trì tại đó để phòng thủ. Quan hệ đồng minh với Anh và Mỹ suốt thời gian chiến tranh cũng luôn ở trong trạng thái phức tạp.

Trích từ hồi ký của Nguyên soái G. K. Zhukov về Bộ Tổng chỉ huy Tối cao (Stavka VGK) trong Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại:

Nguyên soái Zhukov trong lần xuất bản thứ hai cuốn “Hồi ký và Suy ngẫm” đã viết riêng một chương về Bộ Tổng chỉ huy — “Bộ Tổng chỉ huy Tối cao - Tổng tư lệnh Tối cao”, trong đó ông đưa ra một phân tích sâu sắc và khách quan về cơ quan chỉ huy chiến tranh trọng yếu này. Sau đây là một số đoạn trích:

“Bộ Tổng chỉ huy Tối cao, — ông viết, — chỉ đạo toàn bộ các hoạt động tác chiến của lực lượng vũ trang trên bộ, trên biển và trên không; điều phối sự tăng cường nỗ lực chiến lược thông qua các lực lượng dự bị và sử dụng phong trào du kích. Bộ Tổng tham mưu là cơ quan làm việc của Bộ Tổng chỉ huy Tối cao.”

“Những hình thức và phương thức chiến tranh mới tất yếu đòi hỏi phải cải tổ tổ chức chỉ huy các lực lượng. Nhờ các biện pháp thực hiện, Bộ Tổng tham mưu đã được giải phóng khỏi một số chức năng, được chuyển giao cho các cục khác. Bộ này chịu trách nhiệm bao quát toàn bộ các binh chủng của lực lượng vũ trang — lục quân, hải quân, không quân, v.v.

Trọng tâm của công việc là các vấn đề chiến lược – tác chiến, nghiên cứu sâu sắc và toàn diện tình hình, phân tích và tổ chức thực hiện các quyết định của Bộ Tổng chỉ huy Tối cao.”

“Bộ Tổng chỉ huy Tối cao phải chỉ đạo hoạt động của rất nhiều mặt trận, trải dài trên một không gian rộng lớn. Điều đó kéo theo những khó khăn to lớn, đặc biệt là trong việc phối hợp hành động của các mặt trận hoạt động gần nhau. Đã có những nỗ lực tìm kiếm phương pháp chỉ huy mới, và kết quả là hình thành một hình thức ảnh hưởng trực tiếp của bộ chỉ huy chiến lược đến hoạt động mặt trận — đó là chế độ cử các đại diện của Bộ Tổng chỉ huy Tối cao tới những khu vực then chốt.”

“Bộ Tổng chỉ huy Tối cao là một cơ quan tập thể trong chỉ huy tác chiến. Nền tảng hoạt động của nó là sự kết hợp hợp lý giữa tính tập thể và quyền quyết định tập trung. Trong mọi trường hợp, quyền ra quyết định cuối cùng luôn thuộc về Tổng tư lệnh Tối cao.”

“Các kế hoạch và ý đồ chiến dịch – chiến lược được xây dựng trong Bộ Tổng tham mưu với sự tham gia của một số thành viên Bộ Tổng chỉ huy Tối cao. Trước đó, đã diễn ra những cuộc thảo luận kỹ lưỡng tại Bộ Chính trị và Ủy ban Quốc phòng Nhà nước. Tình hình quốc tế ở thời điểm đó được phân tích, các khả năng chính trị – quân sự của các quốc gia tham chiến được nghiên cứu. Chỉ sau khi đã xem xét và phân tích toàn diện, mới đưa ra những dự báo chính trị và quân sự, từ đó định hình chiến lược của Bộ Tổng chỉ huy Tối cao.”

“Khi chuẩn bị cho một chiến dịch, Stalin thường triệu tập Tổng tham mưu trưởng và phó Tổng tham mưu để cùng ông xem xét tỉ mỉ tình hình chiến lược – tác chiến trên toàn mặt trận Xô–Đức: tình trạng lực lượng, các báo cáo tình báo, tiến trình chuẩn bị lực lượng dự bị. Sau đó, ông gọi các chỉ huy hậu cần, tư lệnh các binh chủng, và lãnh đạo các cục của Bộ Quốc phòng — những người chịu trách nhiệm đảm bảo hậu cần cho chiến dịch.”

“Tiếp đến, Stalin, phó Tổng tư lệnh, và Tổng tham mưu trưởng cùng nhau đánh giá khả năng tác chiến của quân ta. Tổng tham mưu trưởng và phó Tổng tư lệnh nhận nhiệm vụ nghiên cứu, tính toán kỹ lưỡng khả năng thực hiện các chiến dịch đã được lên kế hoạch. Thông thường Stalin dành khoảng 4–5 ngày cho việc chuẩn bị này. Sau thời hạn đó, sẽ có một quyết định sơ bộ được đưa ra. Sau đó, Stalin giao nhiệm vụ cho Tổng tham mưu trưởng liên hệ với các Hội đồng Quân sự mặt trận để lấy ý kiến về chiến dịch sắp tới.”

“Bộ Tổng chỉ huy Tối cao luôn được thông báo đầy đủ về tình hình tại các mặt trận và kịp thời phản ứng trước các diễn biến. Thông qua Bộ Tổng tham mưu, Bộ Tổng chỉ huy Tối cao theo dõi sát quá trình chiến dịch, điều chỉnh hoạt động tác chiến của quân đội, bổ sung hoặc thay đổi nhiệm vụ theo tình hình. Khi cần thiết, Stavka thực hiện tái bố trí lực lượng nhằm đạt được mục tiêu chiến dịch hoặc, trong những trường hợp đặc biệt, ra lệnh dừng chiến dịch.”

“Hoạt động của Bộ Tổng chỉ huy Tối cao gắn chặt với tên tuổi của I. V. Stalin. Trong chiến tranh, tôi thường xuyên gặp ông. Phần lớn các cuộc gặp là chính thức, giải quyết các vấn đề chỉ đạo chiến tranh. Nhưng ngay cả các bữa ăn trưa thân mật cũng thường được tận dụng để bàn việc. Tôi rất đánh giá cao ở Stalin sự không hình thức trong công việc. Tất cả các quyết định từ Bộ Tổng chỉ huy Tối cao hay GKO do ông ban hành đều bắt đầu được thực hiện ngay lập tức, và quá trình thực hiện luôn được chính Stalin hoặc theo chỉ thị của ông, các lãnh đạo hoặc cơ quan liên quan giám sát nghiêm ngặt.” (G. K. Zhukov, “Hồi ký và suy ngẫm”, Tập 2, M., 1990, tr. 79, 80, 84–85, 87, 100–101)

Trích đoạn từ hồi ký và phát biểu của các nhân vật lịch sử hàng đầu Liên Xô về hoạt động của Stavka Tổng tư lệnh Tối cao (Ставка Верховного Главнокомандования) trong Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại:

Đại tướng A. M. Vasilevsky, Trong hồi ký “Sự nghiệp cả đời”, ông viết:

“Đại diện đặc trách của Bộ Tổng chỉ huy Tối cao — luôn được Tổng tư lệnh Tối cao chỉ định và chỉ chịu trách nhiệm trước ông. Các đại diện của Bộ Tổng chỉ huy Tối cao, với đầy đủ thông tin về khả năng, ý đồ và kế hoạch của Bộ Tổng tư lệnh, đã hỗ trợ quan trọng cho các tư lệnh mặt trận trong việc xây dựng và đưa ra các quyết định tác chiến đúng đắn nhất, phù hợp với kế hoạch chiến lược chung.” (A. M. Vasilevsky, “Sự nghiệp cả đời”, M., 1975, tr. 524)

Trong một cuộc trò chuyện với báo Komsomolskaya Pravda, ông nhấn mạnh tính đặc thù của Bộ Tổng chỉ huy Tối cao:

“Bộ Tổng chỉ huy Tối cao không phải là một cơ quan thường xuyên họp mặt theo lịch cố định. Những người đề nghị tôi gửi hay công bố bức ảnh nào đó về cuộc họp của Bộ Tổng chỉ huy Tối cao, tôi trả lời: không có bức ảnh nào như vậy cả. Trong suốt chiến tranh, nếu tôi nhớ không nhầm, thành phần chính thức của Bộ Tổng chỉ huy Tối cao không bao giờ họp mặt đầy đủ.

Công việc của Bộ Tổng chỉ huy Tối cao diễn ra theo cách khác: Tổng tư lệnh Tối cao triệu tập những người có liên quan trực tiếp đến một vấn đề chiến lược hoặc tác chiến cụ thể — có thể là thành viên hoặc không phải thành viên của Bộ Tổng chỉ huy Tối cao, nhưng luôn có các ủy viên Bộ Chính trị, lãnh đạo công nghiệp quốc phòng, chỉ huy từ mặt trận được gọi về.

Tại các cuộc thảo luận như vậy, khi đã thống nhất, quyết định ngay lập tức được chuyển thành chỉ thị Bộ Tổng chỉ huy Tối cao gửi đến các mặt trận. Hình thức làm việc này rất hiệu quả.

Trong những tình huống đặc biệt tại một mặt trận nào đó, hoặc khi chuẩn bị các chiến dịch quan trọng, Bộ Tổng chỉ huy Tối cao cử đại diện của mình ra mặt trận. Bản thân tôi từng thực hiện vai trò này rất nhiều lần. Đó là một nhiệm vụ đầy trách nhiệm: đánh giá khả năng tác chiến tại chỗ, làm việc với Hội đồng Quân sự mặt trận, giúp chuẩn bị kỹ lưỡng cho chiến dịch, hỗ trợ đảm bảo hậu cần – kỹ thuật, và làm cầu nối trực tiếp với Tổng tư lệnh Tối cao. Đó chỉ là một phần trong những nhiệm vụ to lớn của đại diện Bộ Tổng chỉ huy Tối cao.” (Komsomolskaya Pravda, 30/4/1975)

Thượng tướng S. M. Shtemenko (Tổng cục trưởng Cục Tác chiến của Bộ Tổng tham mưu trong chiến tranh), viết:

“Tất cả những vấn đề nguyên tắc trong chỉ đạo đất nước và chỉ huy chiến tranh đều được quyết định bởi Ban Chấp hành Trung ương Đảng — qua Bộ Chính trị, Ban Tổ chức, và Ban Bí thư, sau đó được thực hiện qua Đoàn Chủ tịch Xô Viết Tối cao, Hội đồng Dân ủy, cũng như thông qua GKO (Ủy ban Quốc phòng Nhà nước) và Bộ Tổng chỉ huy Tối cao.

Để giải quyết nhanh chóng các vấn đề quân sự, thường xuyên diễn ra các cuộc họp chung giữa Bộ Chính trị và GKO, giữa Bộ Chính trị và Bộ Tổng chỉ huy Tối cao, và những vấn đề quan trọng nhất được bàn bạc chung giữa cả ba cơ quan.

Trong lĩnh vực chỉ huy quân sự, nguyên tắc chỉ huy tập trung vẫn được giữ vững — nguyên tắc tối quan trọng trong xây dựng quân đội và chỉ huy trong cả thời bình lẫn thời chiến. Chỉ huy chiến dịch của lực lượng vũ trang ở cấp cao nhất thuộc duy nhất Bộ Tổng chỉ huy Tối cao.

Do thành phần của Bộ Tổng chỉ huy Tối cao bao gồm một số ủy viên Bộ Chính trị và các tướng lĩnh cấp cao nhất, cơ quan này cũng mang tính tập thể của quyền lực quân sự tối cao.”

Về hình thức và cách ký các tài liệu chỉ đạo:

“Các quyết định của Bộ Tổng chỉ huy Tối cao được ban hành bằng văn bản, ký bởi hai người — Tổng tư lệnh Tối cao và Tổng tham mưu trưởng, đôi khi là Phó Tổng tư lệnh.

Cũng có tài liệu chỉ có chữ ký của Tổng tham mưu trưởng, với lưu ý rằng đó là ‘theo ủy quyền của Bộ Tổng chỉ huy Tối cao’.

Stalin thường không trực tiếp ký các tài liệu tác chiến, ngoại trừ khi văn bản đó có nội dung phê bình nghiêm khắc các lãnh đạo quân sự cấp cao — vì ông không muốn Bộ Tổng tham mưu phải gánh trách nhiệm về mối quan hệ căng thẳng đó, và sẵn sàng để người khác giận mình. Ông chỉ ký một mình những mệnh lệnh thuộc tính chất hành chính.” (S. M. Shtemenko, “Bộ Tổng tham mưu trong những năm chiến tranh”, Tập 2, M., 1981, tr. 276).

Hồi ức của Nguyên soái Pháo binh N. D. Yakovlev — Cục trưởng Cục Pháo binh chính của Hồng quân, người giữ vai trò trung gian giữa Bộ Tổng chỉ huy Tối cao, Bộ Tổng tham mưu, các ủy ban nhân dân và các nhà máy quốc phòng:

“Trong suốt thời gian chiến tranh, tôi đã hiểu rõ một điều: mọi điều mà Tổng tư lệnh (Stalin) đã quyết định thì không ai có thể thay đổi được nữa. Đó là luật!

Nhưng điều đó không có nghĩa là không thể tranh luận với Stalin. Ngược lại, ông rất kiên nhẫn và luôn sẵn sàng lắng nghe những lập luận hợp lý. Tuy nhiên, đó chỉ là trong giai đoạn thảo luận vấn đề. Một khi đã ra quyết định thì mọi sự thay đổi đều bị cấm.

Nhân tiện, khi Stalin nói chuyện với người đang ngồi (tôi đang nói về chúng tôi — các sĩ quan từng có mặt ở Bộ Tổng chỉ huy Tối cao), thì không nên đứng dậy. Stalin rất không thích nếu người đối thoại không nhìn thẳng vào mắt ông. Ông nói giọng hơi khàn, qua điện thoại thì rất nhỏ, nên phải rất chú ý để nghe rõ.

Công việc tại Bộ Tổng chỉ huy Tối cao diễn ra trong bầu không khí giản dị, rất trí thức. Không có những lời lẽ khoa trương, không ai to tiếng, mọi cuộc trò chuyện đều diễn ra nhỏ nhẹ. Tôi còn nhớ, khi Stalin được phong quân hàm Nguyên soái Liên Xô, ông vẫn được gọi là “đồng chí Stalin”. Ông không thích ai đó đứng nghiêm trước mặt mình, cũng không ưa cách tiếp cận và rút lui theo nghi thức điều lệnh quân đội.

Dù rất nghiêm khắc, nhưng Stalin đôi khi cũng dạy chúng tôi về sự bao dung đối với những điểm yếu nhỏ của con người. Tôi còn nhớ rất rõ một trường hợp như vậy. Một lần, chúng tôi — một số sĩ quan, trong đó có cả N. N. Voronov, được giữ lại trong phòng làm việc của Tổng tư lệnh lâu hơn thường lệ, đang bàn bạc về công việc. Lúc ấy Poskrebyshev bước vào và báo cáo rằng một vị tướng (tôi xin không nêu tên, nhưng khi đó ông đang chỉ huy một đơn vị lớn ở mặt trận) đã đến.

— Cho vào, — Stalin nói.

Và chúng tôi hết sức kinh ngạc khi thấy một vị tướng bước vào trong trạng thái không hoàn toàn tỉnh táo. Ông ta tiến đến bàn làm việc, bám chặt vào cạnh bàn, tái nhợt như xác chết, và lắp bắp báo cáo rằng đã đến theo lệnh triệu tập. Chúng tôi nín thở. Chuyện gì sẽ xảy ra với người tướng khốn khổ này đây?

Nhưng Stalin im lặng đứng dậy, tiến đến gần vị tướng và nhẹ nhàng hỏi:

— Đồng chí hình như không được khỏe?

— Vâng… — ông ta khó nhọc trả lời qua đôi môi khô khốc.

— Vậy thì chúng ta sẽ gặp lại vào ngày mai, — Stalin nói rồi cho ông lui.

Khi vị tướng khép cửa lại, Stalin nói bâng quơ như thể không nhằm vào ai:

— Đồng chí ấy hôm nay vừa nhận huân chương vì một chiến dịch thành công.

Việc ông ấy được triệu về Bộ Tổng chỉ huy Tối cao là bất ngờ. Và ông ấy, dĩ nhiên, đã ăn mừng chiến thắng ấy. Vì vậy, tôi cho rằng không nên xem đó là lỗi nặng...

Vâng, đó chính là Stalin.

Chính nhờ ông, từ ngày đầu tiên cho đến ngày cuối cùng của cuộc chiến, lãnh đạo đảng, chính trị và nhà nước luôn giữ được sự thống nhất tuyệt đối.

Lời của Tổng tư lệnh (ông đồng thời là Chủ tịch GKO và Tổng Bí thư Trung ương Đảng) — tôi xin nhắc lại — **là luật.

Stalin không bao giờ tha thứ cho việc ai đó giấu giếm tình hình thực tế với ông.” (N. D. Yakovlev, “Về pháo binh và một chút về bản thân”, M., 1984, tr. 74–76)

Thông thường, mỗi tháng một lần, chỉ huy pháo binh của Hồng quân, N. N. Voronov, nhớ lại rằng họ báo cáo về việc phân phối vũ khí và đạn dược cho tháng chiến tranh tiếp theo. "Một lần, — ông viết, — khi phê duyệt bảng danh sách này, Stalin chú ý đến những con số: 'Dành cho NKVD — 50.000 khẩu súng trường'. Ông ấy đã ném cho chúng tôi những câu hỏi: ai đã gửi yêu cầu này, tại sao lại cần nhiều súng trường như vậy cho NKVD? Chúng tôi nói rằng chúng tôi cũng ngạc nhiên, nhưng Beria kiên quyết yêu cầu. Ngay lập tức, chúng tôi gọi Beria đến. Ông ấy cố gắng giải thích bằng tiếng Gruzia. Stalin tức giận ngắt lời ông và yêu cầu ông trả lời bằng tiếng Nga: tại sao và vì lý do gì ông cần nhiều súng trường như vậy?

— Điều này cần để trang bị cho các sư đoàn NKVD mới được thành lập, — Beria nói.

— Nửa số đó, tức là hai mươi lăm nghìn, sẽ đủ, — Stalin nói.

Beria vẫn cứng đầu khăng khăng yêu cầu. Stalin đã cố gắng thuyết phục ông ấy hai lần. Beria không muốn nghe.

Cuối cùng, Stalin, tức giận tột độ, bảo chúng tôi:

— Gạch bỏ những gì đã ghi và viết mười nghìn khẩu súng trường.

Và ngay lập tức phê duyệt bảng danh sách" (N. N. Voronov. Trong phục vụ quân đội. M., 1963, trang 194-195).

Trong chiến tranh thế giới thứ hai, bản chất các hoạt động quân sự cũng đã thay đổi mạnh mẽ. Chúng trở nên căng thẳng, yêu cầu tiêu tốn khối lượng tài nguyên vật chất khổng lồ, thời gian đưa ra quyết định và triển khai các quyết định đến quân đội trở nên cực kỳ gấp gáp.

Không có mặt trận nào trong chiến tranh thế giới thứ hai kéo dài, liên tục và ác liệt như mặt trận Xô-Đức. Chiến đấu ở đây có quy mô không thể so sánh trong lịch sử. Ở các giai đoạn khác nhau của cuộc chiến, chiều dài mặt trận đã lên tới hơn bốn đến sáu nghìn km. Diện tích lãnh thổ có chiến sự kéo dài trên 2.500 km. Đặc điểm của các cuộc giao tranh rất di động và có sự thay đổi mạnh mẽ về tình hình. Hàng triệu quân nhân từ các lực lượng vũ trang và binh chủng khác nhau (bộ binh, lính tăng, pháo binh, phi công, kỹ sư công binh, thông tin liên lạc...) đều tham gia.

Ngay cả W. Churchill cũng phải thừa nhận rằng "… tất cả các hoạt động quân sự của chúng ta (các đồng minh phương Tây – tác giả) thực hiện chỉ ở quy mô rất nhỏ... so với những nỗ lực khổng lồ của Liên Xô" (Trích từ: M. A. Gareev "Marshal Zhukov. Vẻ đẹp và tính độc đáo của nghệ thuật chỉ huy quân sự". M. - Ufa., 1996, trang 189).

Việc chỉ huy cuộc chiến đấu có quy mô và độ phức tạp khổng lồ này trước đó chưa từng có tướng lĩnh nào phải đối mặt. Gánh nặng này đè nặng lên vai Tổng Tư lệnh Các Lực lượng Vũ trang Liên Xô và một loạt các tướng lĩnh xuất sắc của trường quân sự Liên Xô, như Zhukov, Vasilevsky, Rokossovsky, Konev, Shaposhnikov, Vatutin, Malinovsky, Tolbukhin, Govorov, Timoshenko, Meretskov, Chernakhovsky và nhiều tướng lĩnh khác.

Giải quyết những nhiệm vụ phức tạp của chiến tranh yêu cầu những người này, bắt đầu từ Stalin, phải dồn hết sức lực tinh thần và thể chất. Công việc diễn ra trong điều kiện cực kỳ căng thẳng, đối mặt với những tình huống gay cấn, thậm chí là tình trạng tuyệt vọng ở mặt trận, trong điều kiện thiếu thốn thời gian và nguồn lực khốc liệt. Các quyết định phải được đưa ra ngay lập tức, yêu cầu kiên nhẫn tuyệt đối, tính kỷ luật và giám sát không ngừng các bộ phận quan trọng của cả bộ máy quân sự và nhà nước, không có sự hoảng loạn nào. Việc giữ vững sự bình tĩnh và tính chính xác trong những hoàn cảnh nguy hiểm và khó khăn nhất là điều đặc biệt của Stalin.

Cần nhớ đến nhận định của K. Clausewitz: "Ở vị trí cao nhất của tổng tư lệnh, công việc trí óc là một trong những công việc khó khăn nhất mà trí óc con người có thể đảm đương" (K. Clausewitz. Về chiến tranh. T. 1. M., 1941, trang 118).

Trong công trình "Tư duy của tướng lĩnh", nhà tâm lý học nổi tiếng Liên Xô B. M. Teplov đã viết: "Một tướng lĩnh cần có hai phẩm chất — trí tuệ xuất sắc và ý chí mạnh mẽ (mà từ 'ý chí' bao gồm một tổ hợp phức tạp các phẩm chất: sức mạnh tính cách, dũng cảm, quyết đoán, năng lượng, kiên trì, v.v.)". Điều này là hoàn toàn đúng đắn.

Napoleon đã bổ sung vào đây một sắc thái quan trọng mới: không chỉ tướng lĩnh cần có trí tuệ và ý chí, mà phải có sự cân bằng giữa chúng, chúng phải tương đương. "Một người lính phải có cùng một mức độ tính cách như trí tuệ" (Napoleon. Những tác phẩm chọn lọc. T. 1. M., 1941, trang 320). Ông so sánh tài năng của một tướng lĩnh thực thụ với hình vuông, trong đó đáy là ý chí, chiều cao là trí tuệ. Và tiếp theo: "Chỉ có những tướng lĩnh thực sự vĩ đại mới có thể duy trì sự đơn giản và rõ ràng trong suy nghĩ khi đối mặt với những điều kiện khó khăn nhất của tình hình quân sự" (B. M. Teplov. Vấn đề khác biệt cá nhân. M., 1961, trang 257, 259).

I. V. Stalin hoàn toàn sở hữu tất cả những phẩm chất này.

Và còn một khía cạnh khác của vấn đề đang được xem xét. Trong cuộc Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại, sức mạnh của kỹ thuật quân sự mới tăng lên đáng kể, chiến tranh mang tính chất toàn diện, cuộc đấu tranh không khoan nhượng, cực kỳ căng thẳng và động lực. Điều này dẫn đến những căng thẳng tâm lý và thần kinh chưa từng thấy đối với toàn bộ quân đội. Chính trong những điều kiện này, binh sĩ, chỉ huy, tướng lĩnh và Tổng Tư lệnh đã gặp phải.

Sự cố và sai lầm nghiêm trọng trong hoàn cảnh này, dưới những áp lực khổng lồ, mệt mỏi, là điều gần như không thể tránh khỏi. Và chúng đã xảy ra và trong một số trường hợp dẫn đến những hậu quả bi thảm. Tuy nhiên, kết quả chung của hoạt động lãnh đạo của Stalin và bộ máy lãnh đạo của đất nước và Quân đội Liên Xô là chiến thắng rực rỡ trước kẻ thù mạnh mẽ, xảo quyệt và dày dạn kinh nghiệm, cứu quốc gia khỏi diệt vong. Tôn vinh các lãnh đạo quân sự xuất sắc của chúng ta, Dwight D. Eisenhower viết: "Những chiến công vĩ đại của Hồng quân trong chiến tranh ở châu Âu đã làm ngạc nhiên toàn thế giới. Là một binh sĩ quan sát chiến dịch của Hồng quân, tôi đã cảm thấy sâu sắc sự ngưỡng mộ đối với tài năng của các nhà lãnh đạo quân sự của họ" (Trích từ: "Za rubeshom", 1965, số 19).

Nền tảng của chiến thắng của chúng ta, sức mạnh quyết định trong việc đánh bại kẻ thù là tình đoàn kết giữa các dân tộc Liên Xô, cuộc đấu tranh không mệt mỏi của họ trên mặt trận và ở hậu phương, sự ủng hộ toàn diện của nhân dân Liên Xô đối với chính sách của Đảng và Chính phủ, nhằm cứu vớt Tổ quốc xã hội chủ nghĩa, tiêu diệt chủ nghĩa phát xít.

Cỗ máy tuyên truyền "dân chủ", bất chấp các sự kiện, liên tục chỉ trích ban lãnh đạo quân đội Xô Viết. Họ tuyên truyền ý tưởng hoang đường rằng chiến thắng trong chiến tranh đã đạt được mặc dù sự "kém cỏi" của các nhà chỉ huy, thậm chí là trái ngược với sự lãnh đạo của họ. Điều hiển nhiên này bị phớt lờ, điều đã được chứng minh qua kinh nghiệm của hàng nghìn năm lịch sử chiến tranh: những quyết định mà các tướng lĩnh đưa ra, ý chí của họ trong cuộc đấu tranh giành chiến thắng có ảnh hưởng cực kỳ lớn đến kết quả của các trận đánh và thậm chí cả chiến tranh.

Không phải ai cũng có thể giải quyết những nhiệm vụ khó khăn như vậy, những nhiệm vụ mà một tướng lĩnh phải đối mặt, người đã được giao phó số phận của đất nước. Những nhiệm vụ như vậy đã được I. V. Stalin giải quyết — Tổng Tư lệnh Các Lực lượng Vũ trang Liên Xô.

Trong suốt Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại, quân đội đang hoạt động đã tiến hành 51 chiến dịch chiến lược, hơn 250 chiến dịch mặt trận và khoảng 1000 chiến dịch cấp quân đoàn, trong đó gần hai phần ba là các chiến dịch tấn công. Tất cả những chiến dịch và trận đánh này được thực hiện dưới sự lãnh đạo của Tổng Tư lệnh Các Lực lượng Vũ trang, đứng đầu là I. V. Stalin. Dưới sự tham gia trực tiếp của ông và dưới sự kiểm soát chặt chẽ của ông, việc tổ chức, điều động, cung cấp vật tư kỹ thuật, kinh tế, chính trị và ngoại giao cho các chiến dịch này được thực hiện. Các vấn đề liên quan đến việc chỉ đạo tiến trình chiến tranh được Stalin giải quyết "cả trong các cuộc gặp chính thức, thậm chí cả trong một bữa ăn mời đơn giản" (G. K. Zhukov). Stalin tham khảo ý kiến các chỉ huy mặt trận, các thành viên của Hội đồng Quân sự, các nhà chế tạo vũ khí chính, các lãnh đạo ngành công nghiệp quốc gia và giám đốc các nhà máy quân sự. Mỗi ngày, vào lúc 12 giờ trưa và buổi tối, ông được báo cáo về tình hình trên mặt trận và những thay đổi trong tình hình quân sự. Mỗi ngày, hơn 50 đại diện của ông ở các mặt trận báo cáo trực tiếp với ông. Nhiều chi tiết về sự phát triển của các chiến dịch quân sự chỉ có ông biết, chỉ có ông biết các lực lượng dự trữ quân sự và vị trí của chúng, các loại vũ khí mới. Trong việc giải quyết mọi vấn đề chiến lược quân sự, quyền quyết định cuối cùng thuộc về I. V. Stalin.

"Điều tôi thích nhất trong công việc của I. V. Stalin," — viết bởi Nguyên soái G. K. Zhukov, "là sự vắng mặt hoàn toàn của hình thức. Tất cả những gì ông ấy làm theo đường lối của Tổng Tư lệnh hoặc GKO, đều được thực hiện sao cho các quyết định được các cơ quan cao cấp này đưa ra sẽ bắt đầu được thực hiện ngay lập tức, và tiến độ thực hiện chúng được kiểm soát chặt chẽ và không ngừng bởi chính Tổng Tư lệnh hoặc, theo chỉ đạo của ông, bởi các lãnh đạo hoặc tổ chức khác" (G. K. Zhukov. Những kỷ niệm và suy ngẫm. T. 2. M., 1990, trang 100–101).

Khi đảm nhận việc chỉ huy quân đội, I. V. Stalin đã giao cho từng thành viên trong nhóm lãnh đạo gần gũi của mình quản lý một lĩnh vực cụ thể để đảm bảo sự tiến triển thành công của cuộc chiến tranh và yêu cầu họ phải chịu trách nhiệm nghiêm túc. V. M. Molotov phụ trách trang bị cho Hồng quân với các loại xe tăng và kiểm soát công nghiệp sản xuất xe tăng; G. M. Malenkov phụ trách cung cấp máy bay chiến đấu mới cho không quân; M. I. Kalinin chịu trách nhiệm tổ chức hoạt động của các xí nghiệp sản xuất vũ khí; N. A. Voznesensky đảm nhiệm việc cung cấp vũ khí và đạn dược cho quân đội; A. I. Mikoyan tổ chức cung cấp lương thực cho quân đội; L. M. Kaganovich phụ trách việc tổ chức giao thông vận tải hàng hóa; A. A. Andreev tổ chức vận chuyển quân sự; L. P. Beria tiến hành nghiên cứu trong lĩnh vực tên lửa và năng lượng hạt nhân; A. A. Zhdanov phụ trách tổ chức phòng thủ Leningrad; N. S. Khrushchov phụ trách tổ chức phong trào du kích ở Ukraine; K. E. Voroshilov đảm nhận việc thực hiện một số nhiệm vụ quan trọng của Bộ Tổng chỉ huy Tối cao. G. K. Zhukov và A. M. Vasilevsky tham gia vào việc lên kế hoạch và phát triển các chiến dịch chiến lược, thường xuyên là các đại diện đặc biệt của I. V. Stalin ở nhiều mặt trận.

Điều này đã đảm bảo sự rõ ràng và thống nhất trong công việc. Tất nhiên, điều này cũng không bảo vệ được khỏi những thất bại. Một số sai lầm nghiêm trọng của ban lãnh đạo quân sự của chúng ta trong cuộc chiến, đặc biệt là trong giai đoạn đầu của nó, là một thực tế không thể phủ nhận. Chúng, cũng như những chiến dịch chiến thắng của chúng ta, cần phải được đánh giá và nghiên cứu một cách khách quan. Tuy nhiên, ở đây không nên có chỗ cho việc bôi nhọ, thiên vị và chế nhạo các chỉ huy quân sự. Thật không may, chính xu hướng này đang chiếm ưu thế trong sử học về Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại trong những năm gần đây. Ngoài việc gây ra tổn hại lớn và xâm phạm sự thật lịch sử, nó không mang lại bất kỳ kết quả gì.

Không cần phải đi tìm ví dụ ở đâu xa. Hãy lấy báo cáo của Khrushchov tại Đại hội XX của Đảng Cộng sản Liên Xô. Đây là một bài nói về chiến dịch Kharkov của Mặt trận Tây Nam vào mùa xuân năm 1942, kết thúc bằng một thất bại lớn của quân đội Xô Viết. Tướng chỉ huy mặt trận là S. K. Timoshenko, và thành viên Hội đồng Quân sự là N. S. Khrushchov. Một cách thô bạo, Khrushchov đã cố gắng đổ toàn bộ trách nhiệm cho Stalin về thất bại của chiến dịch và tự biện minh cho mình. Nhưng sự thật là chính Khrushchov và Timoshenko đã đề xuất thực hiện chiến dịch Kharkov, nhiều lần yêu cầu Bộ Tổng chỉ huy Tối cao, Stalin, bảo đảm chiến dịch sẽ thành công và cuối cùng thuyết phục Tổng Tư lệnh chấp nhận hỗ trợ họ.

Về cách mà sự kiện phát triển, về cuộc trò chuyện giữa Khrushchov và Stalin (mà chính Khrushchov đã dựa vào đó để dựng lên câu chuyện của mình), trong cuốn sách "Những kỷ niệm và suy ngẫm", Zhukov viết:

"Vào ngày 18 tháng 5, tình hình tại Mặt trận Tây Nam đã xấu đi nghiêm trọng... Tôi đã có mặt trong Bộ Tổng chỉ huy Tối cao vào ngày hôm đó trong một trong những cuộc trò chuyện tiếp theo giữa I. V. Stalin và tướng chỉ huy Mặt trận Tây Nam. Tôi còn nhớ rõ rằng Tổng Tư lệnh đã bày tỏ sự lo ngại nghiêm trọng về tình hình của quân đội địch tại khu vực Kramatorsk. Vào chiều ngày 18 tháng 5, đã có một cuộc trò chuyện về vấn đề này với thành viên Hội đồng Quân sự Mặt trận N. S. Khrushchov, người đã đưa ra những nhận xét tương tự như chỉ huy Mặt trận Tây Nam: mối nguy từ nhóm quân địch ở Kramatorsk đã bị phóng đại và không có lý do gì để ngừng chiến dịch. Dựa trên những báo cáo này của Hội đồng Quân sự Mặt trận Tây Nam về việc tiếp tục tấn công, Tổng Tư lệnh đã từ chối ý kiến của Tổng tham mưu. Phiên bản hiện tại về các tín hiệu cảnh báo, mà nói rằng chúng đã được gửi từ Hội đồng Quân sự của Mặt trận Nam và Tây Nam đến Bộ Tổng chỉ huy Tối cao, không đúng sự thật. Tôi chứng kiến những cuộc thương thảo giữa Tổng Tư lệnh và các chỉ huy, vì vậy tôi có thể xác nhận điều này" (G. K. Zhukov. Những kỷ niệm và suy ngẫm. M., 1990, T. 2, trang 282).

Phiên bản của Khrushchov về nguyên nhân thảm họa ở Kharkov là một ví dụ điển hình về sự thiếu trung thực trong cách thức sử dụng trong việc bôi nhọ Stalin và xuyên tạc sự kiện thực tế.

Stalin đã trải qua một nỗi đau lớn về thất bại thảm hại dưới Kharkov, và ông đã suy ngẫm về nguyên nhân của thất bại đó. Vào lúc hai giờ sáng ngày 26 tháng 6, sau khi Vasilevsky hoàn thành báo cáo và chuẩn bị rời đi, Stalin đã nói:

— Đợi đã. Tôi muốn quay lại với thất bại ở Kharkov. Hôm nay, khi tôi yêu cầu chỉ huy Mặt trận Tây Nam báo cáo về việc đối phương đã bị dừng lại ở Kupyansk chưa và tình hình thiết lập tuyến phòng thủ trên sông Oskol thế nào, tôi không nhận được bất cứ báo cáo nào thuyết phục. Khi nào thì những người này mới biết chiến đấu? Vì thất bại ở Kharkov lẽ ra phải là bài học cho các chỉ huy. Khi nào họ mới tuân thủ chính xác các chỉ thị của Bộ Tổng chỉ huy Tối cao? Chúng ta cần phải nhắc nhở họ về điều này. Hãy để những ai cần bị xử lý thì bị trừng phạt, còn tôi sẽ gửi một bức thư riêng cho chỉ huy Mặt trận. Đồng chí nghĩ sao?

— Tôi nghĩ việc này sẽ có ích, — Vasilevsky trả lời.

Trong bức thư gửi Hội đồng Quân sự Mặt trận Tây Nam, Stalin viết rằng đã quyết định thay thế Đại tá Bagramyan khỏi chức vụ trưởng ban tham mưu mặt trận vì ông này không thể rút ra bài học từ thảm họa đã xảy ra ở Mặt trận Tây Nam. Stalin so sánh thảm họa này với thất bại của quân đội Nga vào đầu năm 1914 ở Đông Phổ. Sau đó, ông nói về các sai lầm của Timoshenko và Khrushchov. "Nếu chúng ta công khai thông báo cho đất nước về thảm họa đó, với việc mất 18-20 sư đoàn, mà mặt trận đã phải chịu đựng và vẫn còn đang chịu đựng, tôi e rằng các bạn sẽ bị xử lý rất nghiêm khắc…" (D. A. Volkogonov. Ba chiến thắng và bi kịch. Chân dung chính trị của I. V. Stalin. Tập 2. M., 1990, trang 232-234).

Chiến tranh không bao giờ thiếu các thất bại cá nhân, đôi khi là thất bại lớn. Tuy nhiên, một sự thật lịch sử không thể chối cãi là chiến thắng rực rỡ của chúng ta trong Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại, sự tiêu diệt các lực lượng chủ chốt của khối phát xít bởi Hồng quân, sự chiếm đóng chính thủ đô của Đệ Tam Đế quốc Đức. Không một quốc gia nào, không một dân tộc nào, không một quân đội nào khác có thể làm được điều này.

Hơn nữa, Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại thực sự là phần trọng tâm của toàn bộ cuộc chiến tranh thế giới thứ hai, tạo nên một tính chất đặc biệt cho nó.

Tất cả điều này không thể phủ nhận và chứng tỏ sự vượt trội của ban lãnh đạo quân sự-chính trị Liên Xô so với ban lãnh đạo quân sự-chính trị của Đức quốc xã. Tuy nhiên, chính sự thật này, được chứng minh qua lịch sử, lại đang chịu sự tấn công mạnh mẽ nhất. Những cuộc tấn công này đã trở nên đặc biệt ác liệt trong những năm gần đây khi các lực lượng "dân chủ" lên nắm quyền ở đất nước chúng ta.

Cuộc tấn công diễn ra trên toàn mặt trận, bao phủ tất cả các cấp của ban lãnh đạo quân sự-chính trị Liên Xô, từ Tổng Tư lệnh tối cao cho đến các cơ quan chỉ huy cấp dưới của Hồng quân. Mục tiêu rất rõ ràng. Mục tiêu này nhằm mục đích làm mất uy tín tất cả những gì liên quan đến giai đoạn lịch sử Xô Viết của Tổ quốc chúng ta, và đặc biệt là chiến thắng vĩ đại mà nhân dân chúng ta đã giành được trong Chiến tranh Vệ quốc, một chiến thắng có ảnh hưởng sâu rộng đến diễn biến của lịch sử thế giới.

Chẳng hạn, D. Volkogonov trong cuốn sách "Ba chiến thắng và bi kịch. Chân dung chính trị của I. V. Stalin" đã cố gắng truyền đạt một thông điệp rằng I. V. Stalin thiếu kiến thức quân sự, không có năng lực trong các vấn đề quân sự, đưa ra "nhiều chỉ thị nửa chữ nghĩa" mà các chỉ huy quân đội xung quanh ông phải "tự điều chỉnh", rằng Stalin trong việc lên kế hoạch các chiến dịch quân sự "thấy rõ sự bất lực, hoặc ít nhất là sự thiếu chuẩn bị hoàn toàn", rằng ông ta có "khả năng dự đoán yếu kém", và rằng "giá trị chiến lược của các chỉ thị của Stalin đôi khi là rất đáng ngờ" v.v. (D. A. Volkogonov. Ba chiến thắng và bi kịch. Tập 2. M., 1989, trang 278, 279, 281, 282, v.v.).

Nhà sử học giả mạo này không có gì mới mẻ. Những lời cáo buộc này đã được đưa ra trong báo cáo bí mật tại Đại hội XX của Đảng.

Những gì Khrushchev nói, những gì được viết bởi Volkogonov, Mertsalov và những người khác, hoàn toàn mâu thuẫn với sự thật, lịch sử và thậm chí là với chiến thắng của chúng ta trong cuộc chiến, và cuối cùng, chúng cũng đối lập với lý trí. Sự thật là, việc giành chiến thắng trước một kẻ thù mạnh mẽ và tàn bạo như phát xít Đức, kẻ đã chiếm gần như toàn bộ châu Âu và khai thác tài nguyên của nó, là điều không thể nếu không có đội ngũ chỉ huy quân sự Liên Xô được đào tạo bài bản và tận tâm với lý tưởng cứu quốc, nếu họ thực sự là "vô dụng", "thiếu hiểu biết", "thiếu năng lực quân sự", như những người xuyên tạc lịch sử này đã khẳng định.

Kẻ thù mạnh mẽ cũng đã nhận ra điều này vào cuối chiến tranh. Một ghi chép đặc trưng trong nhật ký của Goebbels khi quân đội Liên Xô tiến đến Berlin: "Tổng tham mưu đã gửi cho tôi một cuốn sách về tiểu sử và hình ảnh của các tướng lĩnh và nguyên soái Liên Xô. Từ cuốn sách này, tôi có thể đọc được nhiều điều mà chúng ta đã bỏ qua trong những năm qua. Các nguyên soái và tướng lĩnh đều rất trẻ, gần như không ai trên 50 tuổi. Họ đều có một sự nghiệp chính trị và cách mạng phong phú, tất cả đều là những người cộng sản kiên định, rất năng động và có thể thấy từ khuôn mặt họ, họ được tôi luyện từ những người dân tốt. Phần lớn trong số họ là con cái của công nhân, thợ đóng giày, nông dân nhỏ và v.v. Nói chung, tôi nhận ra một điều tiếc nuối rằng đội ngũ chỉ huy của Liên Xô được hình thành từ một lớp người còn tốt hơn lớp người của chúng tôi... Tôi đã kể với Führer về cuốn sách tôi đã xem về các nguyên soái và tướng lĩnh Liên Xô và thêm rằng tôi có cảm giác rằng với sự chọn lựa nhân sự như vậy, chúng tôi không thể cạnh tranh. Führer hoàn toàn đồng ý với tôi" (trích từ: "Lịch sử Mới và Hiện đại", 1992, số 5, tr. 213).

Đánh giá của cựu tham mưu trưởng quân đội Đức F. Halder về chỉ huy quân sự Liên Xô cũng rất đáng chú ý: "Một điều rất thú vị khi nghiên cứu về cách chỉ huy quân đội Liên Xô, mặc dù thất bại với nguyên tắc phòng thủ cứng nhắc vào năm 1941, đã phát triển thành một lực lượng có khả năng chỉ huy chiến lược linh hoạt và thực hiện dưới sự chỉ huy của các nguyên soái của họ một loạt các chiến dịch mà theo tiêu chuẩn quân sự Đức xứng đáng nhận được sự đánh giá cao, trong khi chỉ huy quân đội Đức dưới ảnh hưởng của Hitler đã từ bỏ nghệ thuật chiến lược và kết thúc bằng một chiến lược phòng thủ nghèo nàn, cuối cùng dẫn đến thất bại hoàn toàn... Trong giai đoạn này, bản án có thể được tóm gọn bằng một lời chỉ trích mạnh mẽ từ phía quân đội Liên Xô: chiến lược sai lầm. Điều này không thể phủ nhận."

Những bằng chứng lịch sử và lời khai của kẻ thù truyền thống có giá trị lớn. Tuy nhiên, cơ cấu xuyên tạc và dối trá hiện đại về Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại của các "nhà dân chủ" là vô cùng đa dạng. Mặc dù thường xuyên có những phương pháp vô lý, nhưng nó rất nguy hiểm và có âm mưu phá hoại. Kể từ thời kỳ "Perestroika", công việc phá hoại này đã được thực hiện theo chỉ đạo của Gorbachev dưới cái gọi là khẩu hiệu "dân phải biết sự thật về quá khứ của đất nước mình" (trích từ báo "Sovietskaya Rossiya", ngày 16 tháng 8, 1997). Lúc đó, người ta nghĩ rằng dưới cái vỏ bọc này, có thể phá hoại nền tảng của xã hội chúng ta, làm suy yếu nó và khiến nó mất khả năng phản kháng.

Cuộc tấn công tư tưởng của những "nhà dân chủ" đang diễn ra trên một mặt trận rộng lớn. Vì vậy, việc bảo vệ sự thật trên tất cả các mặt là điều cấp bách, phải tạo ra một rào cản đối với những lời dối trá bằng những sự kiện, tài liệu và chứng cứ đã được kiểm chứng. Để chiến thắng trong cuộc đấu tranh này, không chỉ cần kiên quyết và tận dụng tối đa sức lực để bảo vệ những lập trường đúng đắn và phản công ở một số mặt trận, mà còn phải chuẩn bị và tổ chức một cuộc phản công toàn diện chống lại những lời dối trá tràn ngập truyền hình, đài phát thanh và các phương tiện truyền thông "dân chủ". Chỉ có như vậy, chúng ta mới có thể đảo ngược tình thế và giành chiến thắng hoàn toàn trong cuộc đấu tranh của sự thật lịch sử chống lại những kẻ xuyên tạc lịch sử. Cần phải nhận thức rằng, nếu không giành chiến thắng trong cuộc chiến tư tưởng, thì cũng không thể có chiến thắng chính trị.

Trước đó, chúng ta đã xem xét những vấn đề phức tạp và khối lượng công việc khổng lồ mà Tổng Tư lệnh tối cao Liên Xô đã phải giải quyết và thực hiện trong suốt cuộc Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại. Để vạch trần những lời dối trá của các "nhà dân chủ", cần phải xem xét vấn đề từ một góc độ khác. Ít nhất là về những vấn đề cơ bản, làm thế nào Tổng Tư lệnh tối cao đã làm việc, và phương pháp làm việc của ông có đáp ứng được yêu cầu của chiến tranh hay không. Câu hỏi này là một đối tượng của những thủ đoạn lừa dối rất tinh vi và kiên trì của những kẻ xuyên tạc lịch sử Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại 1941-1945.

Câu hỏi về cách Stalin làm việc đã thu hút sự chú ý ngay từ những năm của cuộc chiến tranh. Nó vẫn có ý nghĩa quan trọng cho đến ngày nay. Hiệu quả công việc của Stalin, kinh nghiệm lãnh đạo trong điều kiện chiến tranh khốc liệt, quản lý đất nước, đảng, lực lượng vũ trang, các chiến dịch quân sự, cùng với khối lượng và sự đa dạng các nhiệm vụ mà ông phải giải quyết, thực sự là điều độc đáo. Điều này đã được những nhân vật xuất sắc thời đó công nhận.

Tướng không quân A. E. Golovanov, người trực tiếp làm việc với Tổng Tư lệnh tối cao, đã mô tả phong cách làm việc của Stalin như sau: "Sau khi tìm hiểu con người, xác minh kiến thức và khả năng của họ, ông giao phó cho họ, tôi sẽ nói là vô hạn. Nhưng không thể để người đó làm điều gì sai trái. Stalin không tha thứ cho những điều như vậy. Ông đã nhiều lần nói với tôi về những khó khăn ông phải vượt qua sau khi Vladimir Ilyich qua đời, phải đấu tranh với những người có xu hướng lệch lạc, thậm chí là với những người ông tin tưởng vô hạn, coi họ là đồng chí, như Bukharin chẳng hạn, và đã bị họ lừa dối. Có lẽ điều đó đã phát triển trong ông một sự nghi ngờ nhất định đối với con người. Tôi đã từng thuyết phục ông về sự hoàn hảo của những người mà tôi đã đề cử cho các công việc lãnh đạo... Stalin luôn chú ý đến nội dung công việc và ít quan tâm đến cách thức trình bày. Thái độ của ông đối với con người phù hợp với công việc của họ và sự cống hiến cho nhiệm vụ được giao. Làm việc với ông không dễ dàng. Vì có hiểu biết rộng, ông không chịu được các báo cáo chung chung và các cách diễn đạt mơ hồ. Câu trả lời phải ngắn gọn, rõ ràng và cụ thể. Nếu ai đó nói dài dòng, vô ích, Stalin lập tức chỉ ra sự thiếu hiểu biết về vấn đề và có thể nói thẳng về sự bất tài của người đó, nhưng tôi không nhớ ông đã bao giờ xúc phạm hay làm nhục ai. Ông chỉ đơn giản là chỉ ra sự thật. Khả năng nói thẳng vào mặt người khác về cả những điều tốt lẫn xấu, về những gì ông nghĩ về người đó, là một đặc điểm nổi bật của Stalin. Trong suốt thời gian dài, những người làm việc với ông là những người biết rõ công việc của mình, có khả năng tổ chức và lãnh đạo. Ông tôn trọng những người tài giỏi và thông minh, đôi khi không chú ý đến những thiếu sót nghiêm trọng trong phẩm chất cá nhân của họ" (F. I. Chuev. Soldaty Imperii. Beseidy. Vospominaniya. Dokumenty. Moskva, 1998, tr. 240-242).

Báo cáo của Molotov về các cuộc đàm phán ở London vào tháng 5 năm 1942 ghi nhận rằng Churchill đã hỏi ông "về phương pháp làm việc của Stalin". Và vài ngày sau, ở Washington, Roosevelt đã nói với Molotov: "Để thảo luận về các vấn đề của tương lai và các vấn đề hiện tại, ông muốn gặp gỡ một con người vĩ đại của thời đại chúng ta - Stalin. Ông, Roosevelt, chưa thể thực hiện cuộc gặp này, nhưng ông tin rằng cuộc gặp đó sẽ diễn ra. Ông tuyên bố một ly rượu cho người lãnh đạo nước Nga và các quân đội Nga, cho con người vĩ đại của thời đại chúng ta, cho Stalin" (O. A. Rzhechevsky. Voiyna i diplomatiya. Dokumenty, kommentarii (1941-1942). Moskva, 1997, tr. 141, 179).

Cần phải làm rõ và phản bác tuyên bố nổi tiếng của Khrushchev rằng "Stalin đã lên kế hoạch các chiến dịch trên quả cầu địa cầu" và "rất xa vời trong việc hiểu tình hình thực tế đang diễn ra trên các mặt trận" (Izvestiya TsK KPSS, Moskva, 1989, số 3, trang 149).

Trước tiên, cần chú ý đến một điểm quan trọng. Tuyên bố về việc Stalin "lãnh đạo chiến tranh trên quả cầu địa cầu" là một điều hoàn toàn vô lý và mâu thuẫn với các sự kiện thực tế đến mức ngay cả D. Volkogonov, một kẻ thù cay nghiệt của Stalin, cũng phải gián tiếp phủ nhận nó. Trong cuốn sách Triumph and Tragedy của mình, ông viết: "Không thể tưởng tượng hoạt động của Stalin mà không biết rằng trong suốt 14-16 giờ mỗi ngày, ông ấy ở trong phòng làm việc và phải giải quyết hàng nghìn vấn đề khác nhau từ quân sự, nhân sự, kỹ thuật, tình báo, kinh tế quân sự, ngoại giao, đến các vấn đề chính trị. Hàng nghìn tài liệu có chữ ký của Stalin đã khiến một lượng lớn người lao động phải chuyển động" (trang 285).

Vậy các tài liệu và lời chứng của những người làm việc trực tiếp với Stalin trong những năm chiến tranh nói gì về việc "lên kế hoạch trên quả cầu địa cầu"? Hãy bắt đầu với người bạn đồng hành gần gũi nhất của Stalin, Nguyên soái Zhukov. Sau chiến tranh, trong một cuộc trò chuyện với K. Simonov, Zhukov đã xác nhận rằng Stalin "có phương pháp riêng để tiếp cận các tài liệu cụ thể về chiến dịch sắp tới, một phương pháp mà tôi cho là đúng đắn. Trước khi chuẩn bị cho một chiến dịch nào đó, trước khi triệu tập các tư lệnh mặt trận, ông luôn gặp các sĩ quan của Tổng tham mưu — các đại úy, thiếu tá, những người theo dõi các hướng hoạt động cụ thể. Ông gọi họ một lượt, làm việc với từng người từ một đến hai giờ, làm rõ tình hình với từng người và khi gặp các tư lệnh mặt trận để giao nhiệm vụ mới, ông đã chuẩn bị tốt đến mức thỉnh thoảng khiến họ ngạc nhiên vì sự hiểu biết của ông... Sự hiểu biết của ông không phải là giả vờ, mà là thực tế, và công việc chuẩn bị trước với các sĩ quan Tổng tham mưu để làm rõ tình hình trước khi đưa ra các quyết định tương lai là một công việc hết sức hợp lý" (K. Simonov. Glazami cheloveka moyego pokoleniya, Moskva, 1988, trang 372, 373). Và thêm một lời chứng nữa từ Zhukov. Trong Những hồi ký và suy nghĩ, ông viết: "Không thể đến báo cáo Stalin với bản đồ mà có những 'vùng trắng', hoặc đưa ra những dữ liệu sơ bộ, càng không thể phóng đại. Stalin không chịu đựng những câu trả lời mơ hồ, ông yêu cầu đầy đủ và rõ ràng. Ông có một sự nhạy bén đặc biệt đối với những điểm yếu trong các báo cáo và tài liệu, ông lập tức phát hiện ra và xử lý nghiêm khắc những người có lỗi" (G. K. Zhukov. Vospominaniya i razmyshleniya, Moskva, 1969, trang 294).

Công việc của Stalin tại Bộ Tổng chỉ huy Tối cao được quy định chặt chẽ. Có một quy trình rõ ràng về khi nào, ai và bằng cách nào sẽ báo cáo tình hình trên các mặt trận cho ông. Đã có một quy trình chuẩn bị và phê duyệt các tài liệu quy định, thời gian xử lý thông tin, nhận các báo cáo từ mặt trận và các cơ quan của Bộ Quốc phòng. Báo cáo đầu tiên cho Tổng Tư lệnh tối cao thường được thực hiện vào khoảng 10-11 giờ sáng, thường qua điện thoại. Vào khoảng 16-17 giờ, Chỉ huy Cơ quan Quản lý Tình báo Tổng tham mưu, với bản đồ tỷ lệ 1:200000, báo cáo tình hình trên từng mặt trận, từ các sư đoàn đến các tiểu đoàn, về các hành động của quân đội chúng ta và đối phương, cùng với ý định của các tư lệnh ( Voyenno-istoricheskiy zhurnal, 1996, số 5, trang 36-37).

Nguyên soái K. A. Meretskov cũng chỉ ra: "Trong một số cuốn sách, chúng ta đã có phiên bản rằng Stalin đã điều hành các chiến dịch quân sự 'bằng quả cầu địa cầu'. Không có gì ngu ngốc hơn tôi từng đọc". Trong suốt chiến tranh, ông nói tiếp, ông đã gặp Stalin hàng chục lần. Mỗi lần triệu tập, Tổng Tư lệnh tối cao đã đến gần bản đồ trong văn phòng và bình tĩnh giới thiệu tình hình trên các mặt trận, giải thích nhiệm vụ quân sự (K. A. Meretskov. Na sluzhbe narodu, Moskva, 1968, trang 214).

Lời dối trá về "quả cầu địa cầu" cũng bị bác bỏ bởi các tài liệu quân sự. Đại tướng A. I. Gribkov, người làm việc trong Bộ phận Quản lý Tình báo Tổng tham mưu trong những năm chiến tranh, chứng minh: "N. S. Khrushchev, khi vạch trần 'thần thánh hóa' Stalin, đã tuyên bố rằng ông ta lãnh đạo các mặt trận qua quả cầu địa cầu. Tất nhiên, tất cả đều là dối trá. Trong các kho lưu trữ quân sự có các bản đồ với tỷ lệ khác nhau có ghi chú được viết tay bởi Tổng Tư lệnh tối cao" (Voyenno-istoricheskiy zhurnal, 1995, số 3, trang 30).

Tướng quân S. M. Shtemenko, người có quan hệ làm việc chặt chẽ với I. V. Stalin trong những năm chiến tranh, khẳng định rằng Stalin không bao giờ đưa ra quyết định quan trọng trong chiến tranh một mình. Ông hiểu rõ sự cần thiết của công việc tập thể trong những vấn đề phức tạp như các chiến dịch quân sự và luôn lắng nghe ý kiến của các chuyên gia có thẩm quyền. Cụ thể, vào tháng 12 năm 1943, sau Hội nghị Tehran, Stalin đã giao cho các lãnh đạo khác báo cáo về những vấn đề quan trọng của chiến tranh, chẳng hạn như A. M. Vasilyevsky và A. I. Antonov về mặt trận, N. A. Voznesensky về nền kinh tế quân sự, trong khi ông tập trung vào các vấn đề quốc tế (S. M. Shtemenko. Bộ Tổng tham mưu trong những năm chiến tranh. Tập 2. M., 1981, trang 275).

Nguyên soái Liên Xô I. Kh. Baghramyan trong hồi ký của mình cũng lưu ý rằng, mặc dù Stalin có quyền lực và quyền hạn rất lớn, nhưng cách thức ông lãnh đạo lại rất khác so với hình dung của một nhà độc tài. Baghramyan cho biết, Stalin có thể ra lệnh một cách nhanh chóng, nhưng ông thường cố gắng để cấp dưới tự đi đến quyết định đúng đắn, điều này tạo ra sự tôn trọng và chứng tỏ khả năng lắng nghe ý kiến từ người khác của Stalin. Baghramyan cũng chỉ ra rằng, nếu lý lẽ của cấp dưới là hợp lý và thuyết phục, Stalin thường xuyên nhượng bộ (I. Kh. Baghramyan. Cuộc chiến bắt đầu như thế nào. M., 1977, trang 402).

Tuy nhiên, cần phải lưu ý rằng việc mô tả hoạt động của Stalin với tư cách là Tư lệnh Tối cao trong những năm chiến tranh Vệ quốc vĩ đại khá khó khăn. Có một số lý do, bao gồm việc không có bất kỳ phân tích nào về hoạt động này trong sử học trong nước và quốc tế, cũng như thực tế là các "nhà dân chủ" phương Tây và những người ủng hộ của họ chỉ tập trung vào cuộc đấu tranh giữa Stalin và các đối thủ chính trị của ông, cũng như các hành động đàn áp trong những năm 1930. Tất cả những điều không phục vụ cho phiên bản "nhà độc tài máu lạnh" của họ đều bị bỏ qua. V. V. Pokhlebkin trong công trình "Danh hiệu vĩ đại" của mình ghi nhận rằng, trong hầu hết các tiểu sử "phản Stalin", 60-70% các sự kiện liên quan đến Stalin đều bị loại bỏ, và phương pháp này làm sai lệch bức tranh tổng thể và bản chất của các sự kiện mà Stalin đóng vai trò chủ đạo trong cả đời sống chính trị và quân sự của đất nước (V. V. Pokhlebkin. Danh hiệu vĩ đại. M., 1996, trang 32, 33).

Một trong những đặc điểm nổi bật trong công việc của Tư lệnh Tối cao là sự chú ý căng thẳng hàng ngày đến sự phát triển của tình hình chiến sự trên các mặt trận và từng khu vực của chúng, cùng với sự phân tích toàn diện và sâu sắc về sự thay đổi của nó. Điều này là yêu cầu bắt buộc đối với các cấp dưới của ông. Hàng nghìn tài liệu chứng minh điều này.

Vào ngày 8 tháng 5 năm 1942, khi tình hình ở Mặt trận Crimea trở nên nguy hiểm, đại diện của Sở chỉ huy tối cao, L. Z. Mekhlis, thay vì tự mình giải quyết tình hình, lại yêu cầu Tư lệnh Tối cao phải thay thế chỉ huy mặt trận, D. T. Kozlov. I. V. Stalin nhận thấy đây là một nỗ lực để tránh né trách nhiệm cá nhân về tình hình và đã gửi điện văn cho Mekhlis: "Các ông đang giữ một vị trí kỳ lạ của một quan sát viên bên ngoài, không chịu trách nhiệm về công việc của Mặt trận Crimea. Vị trí này rất tiện lợi nhưng hoàn toàn mục nát. Tại Mặt trận Crimea, ông không phải là một quan sát viên bên ngoài, mà là một đại diện có trách nhiệm của Sở chỉ huy tối cao, người chịu trách nhiệm về tất cả các thành công và thất bại của mặt trận...".

Vì không thực hiện chỉ thị của Sở chỉ huy và để mất quyền điều hành quân đội, chỉ huy Mặt trận D. T. Kozlov và thành viên Hội đồng quân sự F. A. Shamanin đã bị cách chức và giảm cấp bậc. L. Z. Mekhlis bị cách chức Phó Bộ trưởng Bộ Quốc phòng, giảm cấp bậc và không còn được cử làm đại diện của Sở chỉ huy tối cao nữa.

Trong quá trình chuẩn bị cho cuộc phản công ở Stalingrad, Sở chỉ huy tối cao dưới sự ký tên của Stalin và Vasilyevsky đã gửi tới các chỉ huy mặt trận một văn bản:

"Trong quá trình thực hiện các chiến dịch tấn công, các chỉ huy mặt trận và quân đội đôi khi coi các đường giới hạn đã được thiết lập cho họ như một bức tường ngăn cách không thể phá vỡ, mặc dù lợi ích của công việc và tình hình thay đổi trong quá trình chiến dịch có thể yêu cầu sự thay đổi.

Do đó, khi các quân đội tấn công, họ thường đi thẳng về phía trước trong phạm vi các đường giới hạn của mình, không quan tâm đến các đơn vị ở bên cạnh, không thực hiện các cuộc cơ động cần thiết, không hỗ trợ lẫn nhau, điều này tạo điều kiện cho kẻ địch dễ dàng thực hiện các cuộc cơ động và đánh chúng ta từng bộ phận.

Sở chỉ huy tối cao giải thích rằng các đường giới hạn chỉ xác định trách nhiệm của các chỉ huy đối với một khu vực hoặc dải lãnh thổ cụ thể, nơi họ thực hiện nhiệm vụ chiến đấu được giao, nhưng chúng không thể coi là những chướng ngại vật bất biến và không thể vượt qua đối với quân đội. Trong quá trình chiến dịch, tình hình thường thay đổi. Chỉ huy phải phản ứng nhanh chóng và chính xác với những thay đổi này, phải cơ động quân đội của mình mà không quan tâm đến các đường giới hạn đã thiết lập.

Sở chỉ huy tối cao giải thích điều này và cho phép các chỉ huy mặt trận thay đổi các đường giới hạn giữa các quân đội của mặt trận trong suốt quá trình chiến dịch, thay đổi hướng tấn công của các quân đội riêng biệt tùy thuộc vào tình hình, với điều kiện phải thông báo cho Sở chỉ huy tối cao về điều này sau khi đã thực hiện.

Và còn nữa — bức điện của Stalin gửi cho Nguyên soái Zhukov, liên quan đến đầu năm 1944, khi thực hiện chiến dịch Korsun-Shevchenkovskaya:

“Phải chỉ rõ với ông rằng tôi đã giao cho ông nhiệm vụ điều phối hành động của các Mặt trận Ukraina 1 và 2, nhưng trong bản báo cáo của ông hôm nay, rõ ràng là mặc dù tình hình rất căng thẳng, ông vẫn chưa nắm bắt đầy đủ tình hình: ông không biết về việc đối phương chiếm đóng Khilki và Nova-Buda; ông không biết về quyết định của Koniev về việc sử dụng Sư đoàn Cận vệ 5 và Quân đoàn xe tăng Rotmistrov để tiêu diệt đối phương đã đột phá vào Shenderovka. Lực lượng và phương tiện ở cánh trái của Mặt trận Ukraina 1 và cánh phải của Mặt trận Ukraina 2 đủ để giải quyết đột phá của đối phương và tiêu diệt nhóm quân ở Korsun. Tôi yêu cầu ông chú ý giải quyết nhiệm vụ này một cách nghiêm túc.”(ЦАМО, ф. 148а, оп. 3963, д. 158, l. 32-33).

Về sự yêu cầu của I. V. Stalin, Bộ trưởng Công nghiệp Hàng không Liên Xô A. I. Shakhurin viết: “Điều này xảy ra ngay sau khi tôi được bổ nhiệm làm bộ trưởng. Stalin gọi tôi và, như thể ngay từ cửa, ngay khi tôi vào phòng, ông đã mắng tôi với một giọng rất gay gắt: Tại sao, tại sao, tại sao? Tại sao lại xảy ra những sự kiện như vậy ở nhà máy này? Tại sao cái này lại chậm trễ? Tại sao cái kia lại không được làm? Và còn rất nhiều câu hỏi ‘tại sao’. Tôi đã quá ngạc nhiên đến nỗi chỉ còn biết ấp úng:

— Đồng chí Stalin, có lẽ đồng chí đã bỏ qua rằng tôi mới chỉ đảm nhận công việc này vài ngày.

Và tôi nghe thấy câu trả lời:

— Không, không, không. Tôi không bỏ sót gì cả. Có lẽ ông muốn tôi phải hỏi Kaganovich, người đã làm công việc này trước ông? Hay tôi phải chờ đợi thêm một năm, nửa năm? Hay thậm chí một tháng? Để những thiếu sót này tiếp diễn? Để tôi không làm gì cả? Vậy tôi phải hỏi ai về những điều không ổn trong ngành công nghiệp hàng không và không đúng tiến độ?

Ban đầu tôi rất bất ngờ trước cuộc trò chuyện này, nhưng sau một chút suy nghĩ, tôi hiểu rằng Stalin không chỉ muốn hỏi tôi, mà còn muốn tôi cũng phải yêu cầu như vậy với người khác — yêu cầu nghiêm khắc, mạnh mẽ, và tiếp cận mọi vấn đề trong ngành công nghiệp hàng không lúc bấy giờ một cách vững vàng.” (A. I. Shakhurin. Wings of Victory. M., 1983, trang 70).

Phong cách làm việc như vậy đặc trưng cho hoạt động của I. V. Stalin với tư cách là Tư lệnh Tối cao trong suốt cuộc Chiến tranh Vệ quốc. Rất khó, thậm chí rất khó để tìm thấy trong các tài liệu về chiến tranh một dấu hiệu nào cho thấy Stalin không nắm bắt được tình hình ở mặt trận hay trong hậu phương, hoặc có sự lãnh đạo hời hợt đối với đất nước.

"Về phần I. V. Stalin, — Nguyên soái D. F. Ustinov đã viết, — tôi phải nói rằng chính trong thời gian chiến tranh, những đặc điểm tiêu cực trong tính cách của ông đã được làm yếu đi, còn những phẩm chất mạnh mẽ của ông đã thể hiện một cách rõ ràng nhất. Stalin sở hữu một năng lực làm việc độc đáo, một sức mạnh ý chí vô cùng lớn và tài năng tổ chức xuất sắc. Hiểu rõ sự phức tạp và đa dạng của các vấn đề lãnh đạo chiến tranh, ông đã tin tưởng giao cho các thành viên của Bộ Chính trị, Hội đồng Quốc phòng Quốc gia, các lãnh đạo các bộ ngành, và đã thiết lập một hệ thống làm việc chặt chẽ, phối hợp, nhịp nhàng giữa tất cả các cấp quản lý, đảm bảo việc thực hiện quyết định được đưa ra một cách tuyệt đối.

Mặc dù có quyền lực lớn, sự nghiêm khắc, và tôi sẽ nói là sự cứng rắn, ông vẫn rất nhanh chóng đáp lại những sáng kiến hợp lý, sự độc lập, và trân trọng sự độc lập trong suy nghĩ. Ít nhất là theo như tôi nhớ, thường thì ông không đưa ra kết luận, đánh giá, hay quyết định trước khi nghe ý kiến của mọi người. Biết rõ tầm quan trọng của lời nói của mình, Stalin cố gắng không để bộc lộ thái độ của mình đối với vấn đề đang thảo luận, thường thì ông ngồi lặng lẽ như thể không chú ý, hoặc đi lại gần như im lặng trong phòng, khiến người ta nghĩ rằng ông rất xa rời chủ đề cuộc trò chuyện, đang nghĩ về điều gì đó riêng biệt. Và đột nhiên sẽ có một câu hỏi ngắn, đôi khi sẽ thay đổi hướng cuộc trò chuyện theo cách mới, và như sau này thường thấy, chỉ có thể là hướng đúng đắn duy nhất.

Đôi khi Stalin sẽ cắt ngang báo cáo bằng một câu hỏi bất ngờ, hỏi một người nào đó trong phòng: "Anh nghĩ thế nào về vấn đề này?" hoặc "Anh có ý kiến gì về đề xuất này?" Trong đó, từ "anh" được nhấn mạnh một cách đặc biệt. Stalin nhìn vào người được hỏi một cách chăm chú và yêu cầu, không bao giờ vội vàng đợi câu trả lời. Cùng lúc, mọi người đều biết rằng không thể chậm trễ quá lâu. Câu trả lời không chỉ phải đúng về nội dung mà còn phải rõ ràng. Stalin không chịu đựng những thủ đoạn và mưu mẹo ngoại giao. Và đằng sau mỗi câu hỏi của ông luôn ẩn chứa điều gì đó lớn lao hơn, không chỉ đơn giản là mong chờ một câu trả lời nào đó.

Thường xuyên trong các cuộc họp, khi thảo luận về những vấn đề cấp bách, Stalin thường viện dẫn V. I. Lenin, nhiều lần khuyên chúng tôi nên thường xuyên tham khảo các tác phẩm của ông. Những ý tưởng của Lenin là cơ sở cho nhiều quyết định quan trọng của Hội đồng Quốc phòng Quốc gia trong những năm chiến tranh. Tinh thần Lenin rõ ràng có thể cảm nhận được trong một số phát biểu của I. V. Stalin trong những năm trước và trong suốt chiến tranh."(D. F. Ustinov. Vì chiến thắng. Những ghi chép của Bộ trưởng Bộ Vũ khí. M., 1988, trang 90-91).

Các "nhà dân chủ" cáo buộc Stalin có yêu cầu rất khắt khe đối với cấp dưới. Như D. Volkogonov viết: "Tư lệnh tối cao yêu cầu họ (các đại diện của Tổng hành dinh trong quân đội) báo cáo hàng ngày, bằng văn bản hoặc qua điện thoại. Nếu vì lý do nào đó, báo cáo của đại diện Tổng hành dinh bị trì hoãn hoặc chuyển sang ngày khác, có thể chắc chắn sẽ có sự khiển trách. Khi đó, Stalin thường làm điều này theo một cách thô bạo, vô lễ... Nhìn chung, Stalin với tư cách là Tư lệnh Tối cao có một phong cách làm việc rõ ràng là mạnh mẽ, áp bức, và nghiêm khắc" (D. A. Volkogonov. Chiến thắng và bi kịch. Tập 2, trang 272, 275).

Và cũng không ít tác giả khác rất thích phê phán sự tàn bạo của I. V. Stalin trong thời gian chiến tranh. Có thể người đọc sẽ cảm thấy thú vị với ý kiến của Nguyên soái A. M. Vasilevsky, người có phẩm chất tinh tế và nhạy cảm tuyệt vời, đưa ra trong cuộc trò chuyện với một trong các tác giả của cuốn sách. Ý nghĩa của sự kiên quyết trong tính cách của Stalin như một tướng lĩnh đối với Vasilevsky là không thể bàn cãi. Để làm nổi bật phẩm chất này, ông so sánh Stalin với Shaposhnikov và Zhukov.

Một lần, khi vừa được bổ nhiệm làm Tư lệnh Bộ Tổng tham mưu, Boris Mikhailovich Shaposhnikov báo cáo với Tư lệnh Tối cao I. V. Stalin về tình hình ở các mặt trận và đột nhiên ông ấy ngừng lại. Sau đó, ông thừa nhận rằng không thể đưa ra thông tin về tình hình ở hai mặt trận vì vào thời điểm quy định, các chỉ huy tham mưu trưởng chưa gửi báo cáo. Stalin lập tức đặt câu hỏi:

— Các ông có yêu cầu họ báo cáo ngay lập tức không?

Shaposhnikov khẳng định rằng các chỉ huy tham mưu trưởng ở các mặt trận đó là những người có kinh nghiệm và sẽ gửi báo cáo kịp thời. Stalin hỏi tiếp:

— Các ông đã xử lý họ chưa? Không thể để sự chần chừ trong việc cung cấp thông tin quan trọng cho chúng ta.

— Họ đã bị xử lý nghiêm khắc. Tôi đã khiển trách từng chỉ huy tham mưu trưởng mặt trận, — Shaposhnikov trả lời.

— Khiển trách? — Stalin ngạc nhiên nói. — Đối với các tướng lĩnh, đó không phải là hình phạt. Khiển trách chỉ được áp dụng trong các tổ chức đảng.

Boris Mikhailovich kể lại rằng trước cách mạng, có một thông lệ là — nếu một sĩ quan bị khiển trách bởi Tư lệnh Bộ Tổng tham mưu, ông ta phải viết báo cáo xin từ chức khỏi vị trí hiện tại.

Stalin không tiếp tục thảo luận về sự việc đó. Theo ý kiến của Vasilevsky, rõ ràng là ông đã hài lòng với việc tham khảo kinh nghiệm trong quá khứ.

Sự yêu cầu khắt khe là đặc điểm nổi bật trong tính cách của Georgy Konstantinovich Zhukov. "Ông ấy, — Alexander Mikhaylovich Vasilevsky nói, — phải rất khắt khe. Điều này được quyết định bởi tình hình quân sự, chiến trường. Và những vị trí quân sự cao cấp mà ông đảm nhiệm cũng yêu cầu điều này. Không có sự yêu cầu khắt khe, mệnh lệnh sẽ không được thực hiện. Trong chiến đấu, người ta không thể thuyết phục. Cảm nhận từ bản thân, Alexander Mikhaylovich thừa nhận rằng đôi khi ông cũng không thể kiềm chế được mình, không quát mắng. Tuy nhiên, đúng là sự kiên quyết là phẩm chất của một vị tướng, còn sự thô bạo không phải là yếu tố của việc lãnh đạo quân đội. Không nên nhầm lẫn hai phẩm chất này. Phải biết kiểm soát bản thân. Thỉnh thoảng, Georgy Konstantinovich có thể thô lỗ, xúc phạm, làm nhục, và nói những lời chửi rủa rất mạnh. Điều này không làm cho ông trở nên tốt đẹp hơn. Tuy nhiên, ông cũng tự nhận thức rằng mình đã đối xử quá nghiêm khắc với những thiếu sót của cấp dưới, nhưng không thể làm khác được. Không khoan nhượng với người khác, Zhukov là hiện thân của sự rõ ràng, khả năng đưa ra quyết định ngay lập tức, và đạt được sự thực hiện thực tế của chúng.

Khi chúng tôi, — Alexander Mikhaylovich tiếp tục, — một lần chú ý đến sự xuất hiện của những bức tranh chân dung của Suvorov và Kutuzov trong văn phòng của I. V. Stalin tại Kremlin, chúng tôi đã tò mò hỏi rằng ông sẽ ưu tiên ai trong số họ? Stalin thường lấy Suvorov và Kutuzov làm tấm gương. Nhưng ai là người ông coi trọng hơn cả — ông không nói. Theo tôi, — Alexander Mikhaylovich nói, — tôi nghĩ rằng, dù Stalin rất trân trọng cả Suvorov và Kutuzov theo cách riêng của mình, nhưng ông muốn và cố gắng để các tướng lĩnh của chúng ta kết hợp những phẩm chất tuyệt vời của cả hai vị tướng Nga lừng danh này, chứ không chỉ đơn giản là tuân theo các truyền thống của họ về cách đánh bại kẻ thù một cách chắc chắn.

Thường xuyên giao tiếp với Iosif Vissarionovich Stalin, tôi, — A. M. Vasilevsky nói, — có thể đưa ra rất nhiều ví dụ về sự dịu dàng và sự quan tâm của ông. Trong điều này, có điều gì đó chung giữa Stalin và Shaposhnikov. I. V. Stalin, người nắm giữ toàn bộ quyền lực, rất tàn nhẫn khi nói đến việc thực hiện quyết định đã được đưa ra. Và sự yêu cầu khắt khe của ông có nét tương đồng với sự yêu cầu khắt khe của Zhukov. Tuy nhiên, I. V. Stalin không bao giờ cho phép sự hạ nhục một con người, xúc phạm phẩm giá của người khác ngay cả khi vô cùng tức giận. Ông không thích sự thô bạo của Zhukov.

Chắc chắn một điều, tôi, — Alexander Mikhaylovich nói, — đã trải nghiệm sự yêu cầu tàn nhẫn của I. V. Stalin. Tôi sẽ nhớ mãi ngày 17 tháng 8 năm 1943. Một điện tín nghiêm khắc từ Tư lệnh Tối cao đã được gửi đến tôi:

"Hiện đã là 3 giờ 30 phút sáng ngày 17 tháng 8, mà ông vẫn chưa gửi báo cáo kết quả của chiến dịch ngày 16 tháng 8 và đánh giá tình hình từ phía ông. Tôi đã ra lệnh cho ông, với tư cách là người đại diện của Tổng hành dinh, phải gửi báo cáo đặc biệt vào cuối mỗi ngày chiến dịch. Ông gần như luôn quên nhiệm vụ này và không gửi báo cáo đến Tổng hành dinh.

Ngày 16 tháng 8 là ngày đầu tiên của một chiến dịch quan trọng ở mặt trận phía Tây Nam, nơi ông đang là đại diện của Tổng hành dinh. Và lại một lần nữa ông quên nhiệm vụ của mình đối với Tổng hành dinh và không gửi báo cáo.

Ông không thể viện lý do thiếu thời gian, vì Nguyên soái Zhukov làm việc ở mặt trận không ít hơn ông và vẫn gửi báo cáo hàng ngày. Sự khác biệt giữa ông và Zhukov là Zhukov có kỷ luật và không thiếu ý thức về nhiệm vụ đối với Tổng hành dinh, trong khi ông thiếu kỷ luật và thường xuyên quên nhiệm vụ của mình.

Đây là lần cảnh báo cuối cùng. Nếu ông còn một lần quên nhiệm vụ của mình đối với Tổng hành dinh, ông sẽ bị cách chức và bị rút khỏi mặt trận."

"Tôi, tất nhiên, không bao giờ nhận được những điện tín như vậy nữa. Đó là yêu cầu khắt khe, sự tin tưởng và tôn trọng của I. V. Stalin. Ông ấy biết cách thiết lập trật tự bằng bàn tay cứng rắn, bất kể đó là ai", — Alexander Mikhaylovich Vasilevsky kết luận.

Không thể quên rằng một cuộc chiến đấu khốc liệt đang diễn ra, và bất kỳ sự lỏng lẻo, thiếu trách nhiệm nhỏ nhất cũng có thể dẫn đến những hậu quả thảm khốc. Sự yêu cầu khắt khe của Stalin, sự lãnh đạo kiên quyết của ông đối với quân đội, công việc tận tụy và vất vả hàng ngày của ông đã đóng vai trò xuất sắc trong chiến tranh Vệ quốc vĩ đại. Vì lợi ích của công việc, ông đã không khoan nhượng yêu cầu nghiêm ngặt cả với bản thân và cấp dưới. Trong sự yêu cầu khắt khe ấy trong chiến tranh có nhiều nhân văn hơn so với chủ nghĩa dân chủ giả tạo và sự bỏ qua những sai sót trong việc chỉ huy quân đội.

Trong một chừng mực nào đó, có thể áp dụng những lời của nhà văn S. S. Smirnov nói về hoạt động của G. K. Zhukov trong những năm chiến tranh đối với Stalin: "Lịch sử đưa ra ánh sáng những con người có tính cách phù hợp với tính cách của thời đại. Chiến tranh — luôn luôn là một công việc nghiêm khắc, nhưng chiến tranh Vệ quốc vĩ đại, đặc biệt là trong hai năm đầu tiên của nó, đặc trưng bởi một sự nghiêm khắc vô cùng, chưa từng có. Tính cách của Zhukov phù hợp với thời đại nghiêm khắc đó và không thể không chịu ảnh hưởng của nó. Ai có thể dám xác định mức độ nghiêm khắc cần thiết và đủ trong cái mùa thu khủng khiếp của năm 1941?" (Nguyên soái Zhukov. M., 1989, trang 23).

Xứng đáng ghi nhận công lao không thể chối cãi của Stalin là việc ông đã biết cách kiểm soát và chỉ đạo một cách kiên quyết và vững vàng những quá trình quan trọng xảy ra trên chiến trường, trong nước, trong chính sách đối ngoại, trong suốt thời kỳ lịch sử trọng đại của đất nước chúng ta — chiến tranh Vệ quốc vĩ đại. Ông đã không ngừng kiểm soát và chỉ đạo công việc của các cơ quan nhà nước chủ chốt, đồng thời giám sát chặt chẽ hoạt động của bộ máy quân sự và nhà nước. Ông yêu cầu sự chấp hành nghiêm ngặt từ tất cả các bộ phận của bộ máy nhà nước và quân đội. Stalin làm việc không biết mệt mỏi, đến kiệt sức, miễn là ông còn đủ sức. Vấn đề về số phận của nhân dân Liên Xô, về số phận của đất nước đang được quyết định. Chính tình hình khẩn cấp đòi hỏi những biện pháp khẩn cấp và đòi hỏi phải có một nhân vật có tầm cỡ vĩ đại như thế lãnh đạo đất nước.