Ai là chủ sở hữu các doanh nghiệp luyện kim ở Donbass, nhân dân Donbass hay các nhà tư bản Nga ?

Về mặt lịch sử, Donbass là một vùng công nghiệp. Theo Vedomosti, nền kinh tế Donetsk năm 2020 dựa vào luyện kim (36% công nghiệp) và phát điện (27%). Ngành công nghiệp thực phẩm chiếm 12%, khai thác tài nguyên chiếm 9%. Theo trang web của Bộ Công Thương của DPR, nơi nền kinh tế địa phương được gọi là định hướng xuất khẩu: 18 doanh nghiệp của DPR xuất khẩu gang, thép cuộn, dài. sản phẩm, than cốc, ống dẫn, cáp và dây điện.

Trên trang web của Bộ Công Thương của LPR, trong phần “luyện kim”, chỉ có ba doanh nghiệp luyện kim được đề cập - nhà máy Santekhdetal, nhà máy sắt thép Stakhanov và nhà máy sản xuất và nghiên cứu con lăn Lutuginsky. Theo Vedomosti, ngành luyện kim của nước cộng hòa này cung cấp 73% kim ngạch xuất khẩu của nước này.

Cho đến năm 2017, Nhà máy luyện kim Alchevsk thuộc quyền sở hữu của Liên minh Công nghiệp Donbass (ISD), là một trong những công ty thép lớn nhất ở khu vực Trung và Đông Âu. Một số lượng lớn cổ phần của ISD, vào năm 2010 đã được mua lại bởi một nhóm các nhà tư bản  Nga do Alexander Katunin. Đối với ISD, thương vụ này là cơ hội để thoát khỏi khủng hoảng, khối lượng đầu tư lên tới 8 tỷ USD, phần còn cổ phần lại vẫn thuộc về những người sáng lập ISD, hai nhà tư bản người Ukraine Sergey Taruta và Oleg Mkrtchan. Vào năm 2016, Taruta nói với các phương tiện truyền thông Ukraine rằng các đối tác Nga của họ trong tập đoàn ISD chỉ là chủ sở hữu danh nghĩa của cổ phần: 

“Trên thực tế, tất cả những điều này đều được kết nối với Vnesheconombank [ngân hàng của Nga]. Những người đóng vai trò là chủ sở hữu trên danh nghĩa là những người phụ thuộc. Họ đã vay từ VEB. Chịu sự chi phối từ bên trên" - đấy là dấu hiệu của kiểm soát của Chủ nghĩa tư bản tài chính từ nước Nga.

Vào tháng 3 năm 2017, Hội đồng Quốc phòng và An ninh Quốc gia Ukraine đã ngừng hoàn toàn liên lạc đường sắt và đường bộ với Donbass. Ngay lập tức, chính quyền Donbass đã quốc hữu hóa khoảng 40 nhà máy luyện kim địa phương. Ngoài doanh nghiệp Gang thép Alchevsk, các tài sản khác của các tư bản Ukraine đều nằm dưới sự kiểm soát của chính quyền Donbass. Tổn thất lớn của tư bản Ukraine chính là Rinat Akhmetov. Tập đoàn tài chính-công nghiệp SCM của ông ta đã mất 18 doanh nghiệp năng lượng và khai thác mỏ và luyện kim, bao gồm Nhà máy luyện kim Donetsk Yenakiyevsky, Nhà máy ống Khartsyzsky và doanh nghiệp Metalen Ukraine-Thụy Sĩ.

Vấn đề ở đây, khác với những khẩu hiệu "Quyền lực của nhân dân", "xí nghiệp của nhân dân" mà các cuộc đấu tranh giành độc lập của người dân Donbass giương cao hồi 2014, thì giờ đây trong thực tế, các doanh nghiệp công nghiệp Donbass không chuyển vào tay nhân dân Donbass, mà ngay lập tức chuyển vào tay tư bản Nga. Các doanh nghiệp ở Donbass chưa bao giờ chuyển vào tay nhân dân, mà nó nằm trong tay tư bản Ukraine [kể cả trong thời kỳ chiến tranh] rồi sau đó chuyển vào tay tư bản Nga.

Những khẩu hiệu về việc nhân dân Donbass làm chủ tài sản của họ đã bị phản bội.

Sự phụ thuộc vào chính trị - kinh tế của Donbass vào nước Nga, đã làm cho họ nhanh chóng đánh mất vị thế của chính mình. Tài sản đất nước do một nhóm tư bản ngoại quốc quản lý, khoáng sản được xúc lên và bán sang Nga, nguyên vật liệu từ Nga đổ sang các nhà máy để sản xuất rồi xuất ngược sang Nga để đi toàn thế giới. Ngay cả Ukraine trước khi bị Nga xâm lược, từ hồi khủng hoảng 2014, cũng phải cắn răng mua nguyên liệu từ Donbass với giá cắt cổ hơn, so với việc trước đây thuộc sở hữu của họ. Tất nhiên, các chính sách phát xít đã làm Ukraine phải trả giá đắt, không chỉ lãnh thổ, mà còn cả những nguyên liệu thiết yếu cho ngành năng lượng quốc gia.

Sergey Kurchenko, một doanh nhân thuộc đoàn tùy tùng của cựu Tổng thống Ukraine Viktor Yanukovych, nhận quyền kiểm soát các doanh nghiệp bị quốc hữu hoá thông qua công ty Vneshtorgservis [Theo sắc lệnh Tổng thống Cộng hoà nhân dân Donetsk số 77, ngày 4/4/2017]. Một thực tế đáng chú ý: Vneshtorgservis đã được đăng ký tại Nam Ossetia. Vneshtorgservis bòn rút thặng dư tư bản, khai thác khoán sản ở Donbass thì nhanh, nhưng trả nợ lương cho anh em công nhân Donbass thì lâu, kết quả là các cuộc biểu tình nổ ra ở các nhà máy luyện kim Donbass yêu cầu giai cấp tư sản Nga phải trả tiền lương, thậm chí là họ khiếu nại đến Putin qua báo chí. Kết quả là một sự chuyển giao chủ sở hữu, bát-xê, cho các nhà tư bản khác, Vladimir Yurchenko - chủ sở hữu của Khu liên hợp khai thác và luyện kim phía Nam (YuGMK) [Điều này được xác nhận bởi TASS]. Giai cấp công nhân Donbass vốn đã khó khăn do điều kiện chiến tranh, bị ách áp bức của phát xít Ukraine vẫn không thể tránh khỏi ách bóc lột của giai cấp tư sản Nga.

Tình hình trả nợ lương cho công nhân Donbass từ 2021 đến nay có tiến triển nhưng còn chậm, theo Phó Chủ tịch Liên đoàn Công đoàn Cộng hòa Nhân dân Donetsk - Elena Molchanova, Vào đầu năm 2021, số tiền nợ lương ở Donetsk là 2.452.059.000 rúp, tính đến ngày 1 tháng 12 còn 1.962.135.000 rúp. Tính đến ngày 1/12 lên tới 80.690 người. Số tiền nợ trung bình của mỗi người lao động là 24.317 rúp.

Tại sao các doanh nghiệp Donbass lại không thuộc về người dân mà lại luôn nằm trong tay các nhà tư bản, đặc biệt là sau khi tư bản Nga giành quyền thống trị ? Tính tất yếu của chủ nghĩa đế quốc và hệ thống tư bản tài chính sẽ ràng buộc các doanh nghiệp công nghiệp luyện kim Donbass phụ thuộc vào chủ nghĩa tư bản tài chính - công nghiệp của Nga, như một hệ thống tư bản công nghiệp thống nhất toàn nước Nga. Chính YuGMK đã thừa nhận điều này: 

“Hầu hết các tài sản công nghiệp [Donbass] hiện do YuGMK quản lý được tạo ra như một phần của cơ chế công nghiệp lớn của nhà nước Nga. Và chính trong tình trạng này, ngành luyện kim của khu vực [Donbass] đã đạt đến sự thịnh vượng lớn nhất".

Giai tư sản Nga đã thu giá trị thặng dư như thế nào ?

Để tạo ra thặng dư tư bản chủ nghĩa trong công nghiệp, điều đầu tiên mà giai cấp tư sản Nga làm đó là bóc lột giai cấp vô sản Donbass. Không bóc lột, thì không sản sinh ra thặng dư tư bản trong công nghiệp, không bóc lột thì giai cấp tư sản Nga không có lợi nhuận. Do đó, giai cấp tư sản Nga bóc lột vô sản Donbass là hệ quả tất yếu do việc duy trì chủ nghĩa tư bản ở Donbass. Sự trì hoãn trả lương, điều kiện sống tồi, nạn thất nghiệp ở Donbass sẽ càng làm trầm trọng hơn sự bóc lột đó của giai cấp tư sản Nga.

Không chỉ tư bản công nghiệp mới là người hưởng lợi từ thặng dư tư bản ở Donbass, mà còn hệ thống tư bản tài chính - thương nghiệp của giai cấp tư sản Nga ở chính quốc. Lẽ dĩ nhiên, sản xuất ra mà muốn thu lại giá trị thì phải cho nó lưu thông, mà Donbass thì lưu thông qua đâu được khi bị cấm vận ? Rõ ràng là chỉ có con đường qua Nga. Lợi dụng tình hình của Donbass, các nhà tư bản thương nghiệp Nga thu một lượng thặng dư tư bản nhất định sau khi thoả thuận với tư bản công nghiệp ở Donbass và rồi chuyển hàng hoá từ Nga đến các nhà tiêu dùng toàn cầu. Sự phát triển trong sản xuất của công nghiệp Donbass và việc tăng xuất khẩu sang Nga là một bằng chứng không thể chối cải.

Sự phát triển của tư bản thương nghiệp và sự bòn rút thặng dư thương nghiệp đã làm cho lưu thông hàng hoá giữa Donbass và Nga phát triển, thị trường mở rộng [YuGMK vừa tuyên bố sẽ mở rộng thêm nhà máy và đầu tư vào Donbass], hàng hoá lưu thông nhanh chóng, do vậy đẩy nhanh tốc độ chu chuyển của tư bản. Từ đó thúc đẩy sự phát triển của nền sản xuất Tư bản chủ nghĩa ở Donbass.

Do đó, chủ nghĩa tư bản công nghiệp - tài chính - thương nghiệp bóc lột giai cấp vô sản Donbass không nghi ngờ gì nữa, đó là biểu hiện của Chủ nghĩa tư bản đế quốc - một chế độ thực dân kiểu mới.

Khi Mariupol được giải phóng hoàn toàn, không nghi ngờ gì, Azovstal, nếu ít bị thiệt hại, sẽ nhanh chóng gia nhập hệ thống công nghiệp Donbass do giai cấp tư sản Nga làm chủ. Điều đó là không thể tránh khỏi, bởi sự lệ thuộc của nền kinh tế Donbass vào giai cấp tư sản Nga đang rất lớn.

Hiện nay YuGMK đang tuyển mộ công nhân, kỹ sư cũ từ Azovstal, họ sẽ là nền tảng cho một Azovstal mới trong tương lai.