VỤ ÁN ÁM SÁT SERGEI KIROV 1934 - P.1
Các phiên bản của vụ án
Ngày 1 tháng 12 năm 1934, một vụ án chấn động toàn Liên Xô đã diễn ra. Ngay trong Điện Smolny, người đứng đầu Đảng bộ Leningrad, một trong những nhân vật Stalinist hàng đầu trong hàng ngũ của Đảng đã bị ám sát. Trong vòng một tháng, kẻ sát nhân Leonid Nikolaev đã bị xử bắn bởi quyết định cao nhất của toàn án Xô viết. Tuy nhiên, trong quá trình làm rõ các tình tiết khác, sát thủ đã khai ra một loạt các tổ chức ngầm hoạt động trong xã hội Liên Xô và Đảng Bolsheviks có âm mưu ám sát một số nhà lãnh đạo của Đảng và Nhà nước. Do đó, vụ án Kirov đã mở đầu cho cuộc đấu tranh chống các nhóm khủng bố và phá hoại trong nội bộ Liên Xô.
Hiện nay trong xã hội Nga đang tồn tại 4 phiên bản về vụ ám sát đồng chí Kirov:
- Leonid Nikolaev giết Kirov vì ghen tuông?
Ở Leningrad một thời từng lan truyền rằng lý do L. Nikolaev giết Kirov là vì phụ nữ. Những tin đồn này đã xuất hiện ngay từ những ngày đầu khi vụ án Kirov xảy ra. Nhân vật phụ nữ trong tin đồn này chính là vợ của L. Nikolaev – Milda Draule. Người ta cho rằng Kirov và Milda Draule đã gặp nhau vào năm 1929 và họ đã có một mỗi tình lãng mạn. L. Nikolaev càng ngày suy sụp sau khi anh ta bị đuổi khỏi Viện Lịch sử Đảng và vợ Milda Draule với mối quan hệ bất chính là nguồn thu nhập chủ yếu để duy trì cuộc sống trong căn hộ tương đối khá – 3 phòng khi đó.
Sự thật là vụ án chẳng hề liên quan đến mối quan hệ Kirov và Milda Draule, và cũng chẳng tồn tại mối tình nào giữa hai người họ. Năm 2009, FSB Liên bang Nga đã chính thức cung cấp công khai toàn bộ tài liệu về Nhật ký và thư từ của L. Nikolaev trong đó, sát thủ viết trong chính hồi ký của mình với thái độ căm phẫn vì những bước tuột dốc không phanh trong sự nghiệp và cuộc sống của mình mà hoàn toàn không có mối liên hệ đến bất kỳ chuyện tình nào giữa Draule và Kirov.
Ngược lại, trong các bức thư cuối cùng gửi gia đình L. Nikolai đã bày tỏ những tình yêu của mình đối với vợ, chứ không hề đề cập đến mối quan hệ giữa cô với Kirov.
- Leonid Nikolaev giết Kirov vì mệnh lệnh của Stalin?
Thực ra vốn dĩ không có bằng chứng nào xác thực được Stalin ra mệnh lệnh hay lợi dụng L. Nikolaev để giết hại Kirov. Đáng buồn thay, nguồn gốc của huyền thoại này xuất phát từ báo cáo mật của Đại hội XX của Đảng Cộng sản Liên Xô khi N. Khrushchev cho rằng sự chiến thắng của chủ nghĩa sùng bái cá nhân của Stalin vào Đại hội XVII (1934) là một hiểm họa khôn lường. Thời đại Khrushchevist các giả thuyết về tội lỗi của Stalin trong vụ Kirov ngày càng đưa nhiều: từ việc cho rằng Stalin lợi dụng vụ ám sát Kirov để thanh trừng đối thủ cho đến việc cho rằng đích thân Stalin giết Kirov để bảo vệ quyền lực.
Nhưng dù đã cố gắng mọi cách các Khrushchevist đã không chứng minh được Stalin có liên quan đến việc lợi dụng vụ ám sát Kirov hay là đích thân giết Kirov, họ chỉ có thể dừng lại ở việc bóng gió về các giả thuyết ấy. Nhưng mọi việc chưa dừng lại ở đó, bước vào thời Cải tổ, vụ án này tiếp tục được các nhà Perestroika lôi ra nhằm “vạch trần sự tàn ác của Stalin”, nhưng một lần nữa, cả bộ máy tuyên truyền của Gobi vẫn không thể chứng minh được Stalin đã liên hệ thế nào đến vụ án Kirov.
Các giả thuyết xoay quanh vấn đề cho rằng Stalin cố gắng loại bỏ Kirov vì ông thách thức quyền lực của Stalin, và có thể tranh chức vị “lãnh đạo Đảng” với Stalin. Thậm chí nhiều phiên bản khác nhau đã ra đời, hàng loạt các câu chuyện được cả nhà “sử học phương Tây” thêu dệt như: Kirov bị Stalin ganh ghét vì không đồng tình với việc nêu công trạng của Stalin ở vùng Caucasus; Kirov và Stalin bất đồng với chính sách tem phiếu nông sản phẩm ở Leningrad; Kirov và Stalin bất đồng trong chính sách tập thể hóa, …. Và chủ yếu hơn cả, phiên bản được nhiều kẻ ủng hộ nhất đó là Stalin sợ Kirov sẽ soán vị trí quyền lực Tổng bí thư của mình, vì có vẻ trong Đại hội XVII (1934) phiếu của Kirov có vẻ nhỉnh hơn Stalin.
Sự thật là Kirov là một đồng chí thân thiết với Stalin. Kirov và Stalin đã biết nhau từ thời Nội chiến, năm 1919. Stalin là đặc phái viên của Trung ương đã trực tiếp đến Caucasus cùng chiến đấu với Kirov để đánh bại Denikin và sự thiết lập chính quyền Xô viết ở Bắc Kavkaz, Baku. Trong những năm sau đó, Kirov với tư cách là một trong những người đã ủng hộ quyết liệt đường lối của Stalin, đường lối của Ban chấp hành Trung ương Đảng sau khi Lenin qua đời. Trên mặt trận chiến đấu tư tưởng của Đảng, cùng với những cái tên như: Dzerzhinsky, Molotov, Kaganovich, Ordzhonikidze, … Kirov mà một trong những chiến sĩ xung kích trên mặt trận chống Chủ nghĩa Trotsky, luôn sát cánh cùng Stalin.
Sự thật là Kirov là một Stalinist trung thành với những tư tưởng của Stalin. Trong bản báo cáo về hoạt động của Trung ương Đảng Cộng sản (Bôn-sê-vích) Liên Xô, đọc tại Leningrad, trước ngày Đại hội thứ XVII của Đảng họp. Kirov đã nhận xét về Stalin như sau:
“Các đồng chí, khi nói đến những công trạng của Đảng ta, những thành tích của Đảng ta, người ta không thể nào không nói đến nhà tổ chức vĩ đại đã đưa lại sự thắng lợi phi thường mà chúng ta đã ghi được. Người tôi muốn nói đây, là đồng chí Stalin.
Tôi phải nói với các đồng chí, đó là một người học trò thật xuất sắc, vẹn toàn, người kế tục sự nghiệp được để lại cho chúng ta, sự nghiệp của nhà sáng tạo vĩ đại của Đảng ta, đồng chí Lenin, mà chúng ta đã mất, đã mười năm nay”.
“Khó mà tưởng tượng được một người vĩ đại, tầm vóc như Stalin. Những năm sau này, từ khi chúng ta làm việc vắng Lenin, chúng ta đã thấy không một bước ngoặt nào trong công tác của chúng ta, không một sáng kiến nào, dù quan hệ bậc nào đi chăng nữa, không một khẩu hiệu, không một bước ngoặt nào trong chính sách của chúng ta, mà người khởi xướng không phải là đồng chí Stalin. Tất cả phần chủ yếu của công tác – điều này (toàn) Đảng cần biết cho – đều là do chỉ thị, do sáng kiến và đặt dưới sự chỉ đạo của đồng chí Stalin. Những vấn trọng đại nhất trong chính sách quốc tế, đều được giải quyết đúng theo chỉ thị của đồng chí. Tuy vậy, không phải chỉ những vấn đề lớn lao ấy mà thôi, đến cả những vấn đề người ta liệt vào hàng quan trọng thứ ba hay thứ mười cũng thế, đều được đồng chí tha thiết quan tâm, miễn là những vấn đề ấy quan hệ đến công nhân, nông dân và tất cả những người lao động trong nước ta”.
“Tôi phải nói rằng sự thật quả là thế, không phải chỉ trong vấn đề kiết thiết chủ nghĩa xã hội, nói chung, mà cả trong nhiều vấn đề công tác khác nữa của chúng ta. Chẳng hạn, nếu ta nhìn vào những vấn đề quốc phòng, nhất định phải nhấn mạnh điểm này: tất cả những thắng lợi nói trên của chúng ta, không trừ một cái nào, chúng ta đều hoàn toàn chịu ơn của đồng chí Stalin” (Kirov, Tuyển tập các bài báo cáo và diễn văn, 1912-1934, tr.609-610, Nga văn, 1939).
Sự thật Kirov là người bạn thân thiết của gia đình Stalin. Trong những năm đầu 30 cho đến khi Kirov bị sát hại, mối quan hệ giữa Kirov và gia đình Stalin luôn mật thiết. Bất kỳ lúc nào khi về Moskva công tác, Kirov đều nghỉ lại ở nhà Stalin. Hoặc khá nhiều lần họ tổ chức cùng nhau đi cắm trại ở vùng Caucasus. Sĩ quan An ninh Nhà nước A. Rybin, người đã từng đảm nhiệm các công tác bảo vệ Stalin đầu 1930, đã từng viết một cuốn sách về Stalin, trong một bộ phim tài liệu năm 1989 ông đã mô tả mối quan hệ giữa Stalin và Kirov rất thân thiết. Trong suốt quá trình Đại hội XVII, Kirov đều ở nhà nghỉ dưỡng của Stalin và cùng Stalin trao đổi các công việc, thậm chí Stalin đã nhường chiếc giường của ông cho người bạn của mình, còn bản thân ngủ ở ghế sofa.
Bên cạnh cái chết của người bạn đời – Nadezhda Alliluyeva, cái chết của Kirov quả là một cú sốc với Stalin. A. Rybin đã mô tả tâm trạng đau buồn của Stalin trong ngày tang lễ của Kirov rằng trước lúc chia tay người bạn Kirov lần cuối, Stalin đã hôn chào tạm biệt ông: “Vĩnh biệt, bạn yêu quý”. Trong cùng một năm, sau cái chết của vợ Nadezhda Alliluyeva và bạn thân Kirov, A. Rybin đã mô tả rằng Stalin hoàn toàn rơi vào một cảm giác cô đơn tột đỉnh.
Thực tế, việc tuyên truyền rằng Kirov là đối thủ chính trị của Stalin và có khả năng “soán” chức Tổng bí thư là điều hoàn toàn thiếu căn cứ. Cho đến nay, chưa ai trưng ra được số phiếu bầu mỗi người vào Ban chấp hành Trung ương tại Đại hội XVII của Đảng Cộng Liên Xô, kể cả người tạo ra huyền thoại này – R. Medvedev. Chính R. Medvedev cũng không biết rằng Kirov còn không phải là diễn giả chính trong Đại hội lần thứ XVII, tại Đại hội Kirov phát biểu với tư cách là đại biểu Leningrad. Trong các bài phát biểu của các ủy viên Đoàn chủ tịch tại Đại hội XVII Đảng Cộng sản Liên Xô, người ta đã đánh dấu thứ tự từng tên của những ủy viên Trung ương quan trọng nhất của Đảng: Stalin, Molotov, Voroshilov, Kaganovich, Kalinin, Ordzhonikide, Kuybyshev, Kirov, Andreev, Kosior. Nếu có tồn tại cái gọi là “nhân vật số 2” thì có lẽ người ta sẽ bầu cho Molotov. Tuy nhiên, những chuyện ai quyền lực hơn ai chủ yếu là do các thêu dệt mà ra, vì dẫu là ai thì Ban chấp hành Trung ương và Ban bí thư Trung ương Đảng đều là những người trung thành với đường lối Stalinist, vốn dĩ đã chiến thắng từ năm 1927.
Nhưng dẫu cho việc Kirov đạt số phiếu tín nhiệm cao hơn đi nữa thì việc đó cũng chỉ là biểu hiện cho việc thắng lợi của dòng Stalinist trong Đảng Cộng sản Liên Xô, hoàn toàn không có ý nghĩa như một cuộc đấu tranh chính trị vì Đảng không tồn tại hai đường lối riêng lẻ.
- Leonid Nikolaev giết Kirov vì bất mãn với Đảng?
Cũng giống như phiên bản “tình nhân”, đây là một phiên bản không được phổ biến rộng rãi. Song phiên bản này cũng có chút được chú ý đến, đặc biệt là ở phương Tây. Nguồn gốc của phiên bản này xuất phát từ những người Trotskyist ở châu Mỹ, những người luôn chống Stalin và chính quyền Stalinist đang ở Liên Xô. Coi cuộc ám sát này về thực chất chỉ là cuộc phản kháng của những đảng viên cấp dưới chống lại chế độ quan liêu độc tài. Đồng thời coi các hoạt động chống khủng bố của Stalin thực chất là việc “kiếm cớ” nhằm tấn công quy mô lớn những người Trotskyist đang còn lại ở Liên Xô, thanh trừng nội bộ, … Bằng chứng chủ yếu của họ chính là cuốn Nhật ký của sát thủ L. Nikolaev – khi cho rằng toàn bộ những nội dung trong đó đều là kể về những mâu thuẫn nội tại của L. Nikolaev đối với Chính quyền Xô viết và Đảng bộ Leningrad trong việc “áp bức” y đến đường cùng phải lên kế hoạch ám sát Kirov.
Điều thú vị nhất trong phiên bản này chính là Nhật ký của L. Nikolaev hoàn toàn là tài liệu bí mật, chỉ được Bộ Nội vụ cung cấp cho Ban bí thư Trung ương Đảng và tòa án quân sự. Vì đây không phải là tài liệu có tầm quan trọng trực tiếp đến vụ án cho nên Tòa án Liên Xô đã không cung cấp công khai, sỡ dĩ như thế là vì sau khi bắn chết Kirov, L. Nikolaev đã tự sát và gục bên cạnh Kirov nhưng đã không chết. Toàn bộ hành vi của L. Nikolaev đã được chứng thực và làm rõ ngay lúc đó, các tài liệu liên quan đến anh ta nằm ở mục tài liệu liên quan để tham khảo, chứ không phải tài liệu chính trong vụ án ám sát Kirov. Do đó, mãi đến năm 2009, lần đầu tiên Nhật ký của L. Nikolaev mới được công bố. Nhưng kỳ lạ thay, ở châu Mỹ, từ năm 1935 người ta đã biết toàn bộ nội dung của cuốn Nhật ký L. Nikolaev và lên tiếng phản bác thẳng thừng ra động cơ giết người của L. Nikolaev và từ chối sự liên hệ của L. Nikolaev với các nhóm Trotskyist – Zinovievist.
Câu hỏi được đặt ra là làm thế nào tài liệu không được công khai, nằm trong cơ quan lưu trữ An ninh Liên Xô và ít người biết đến lại có thể lọt ra khỏi Liên Xô đến tận bờ bên kia đại dương được, nếu không phải là những người có liên can đến vụ án này?
- Leonid Nikolaev giết Kirov vì hoạt động khủng bố?
Đây là phiên bản chính thức của Liên Xô. Việc xác định tính chất của vụ án sát hại Kirov như là một vụ khủng bố của những phần tử đối lập có một ý nghĩa vô cùng quan trọng. Nghĩa là 16 năm sau vụ ám sát Lenin của những phần tử xã hội cách mạng, Đảng Bolsheviks đứng trước một nguy cơ bị một làn sóng khủng bố Trắng mới nhắm vào các vị trí của lãnh đạo Đảng và Nhà nước. Điều đó làm dấy lên khả năng đáp trả bằng những hình thức chuyên chính đặc biệt của khủng bố đỏ, những điều mà Lenin và Dzerzhinsky đã quyết liệt làm khi trấn áp hàng loạt các tổ chức phản cách mạng trong giai đoạn đầu của Cách mạng và thời Nội chiến.
Ngày thứ 3 sau vụ ám sát Kirov, tức là ngày 4 tháng 12 năm 1934, lần đầu tiên sát thủ L. Nikolaev đã thay đổi cung khi thừa nhận mình có liên quan đến tổ chức của những người Zinovievist ở địa hạt Leningrad. Trước đó, sát thủ luôn một mực phủ nhận việc ám sát của bản thân là hành động có tổ chức, có chỉ đạo từ xa. Trong quá trình điều tra, các nhân viên của Bộ Nội vụ đã khám phá nhiều vấn đề liên quan có thể đặt ra những nghi vấn liên quan đến hành động của sát thủ: vấn đề tài chính, vấn đề có liên quan đến lãnh sự quán Đức và Latvia, vấn đề có mối quan hệ với các cựu Trotskyist – Zinoviev, vấn đề có liên quan đến cựu quân đội Bạch vệ thời Nội chiến.
Do đó, trong bản cáo trạng đối với L. Nikolaev, bên cạnh tội danh cố ý giết người, y còn phải chịu bản án về các hoạt động khủng bố. Ngoài L. Nikolaev, cái gọi là Trung tâm Leningrad của những người Zinovievist, những thành viên của nhóm cũng bị xử bắn theo những quy định mới được Xô viết Tối cao Liên Xô thông qua về việc hủy bỏ thời gian kháng cáo của các tù nhân phạm tội điều 58 – về các hoạt động phản bội Tổ quốc và khủng bố chống chính quyền Xô viết. Như vậy là trong vòng một tháng, vụ án đã được giải quyết. Những biện pháp mới của Chính quyền Xô viết đã dẫn đến tình trạng Liên Xô quay trở lại thời kỳ khét tiếng của Ủy ban An ninh Nhà nước – thời Dzerzhinsky những năm 1918 – 1920 về các hoạt động khủng bố đỏ nhằm đáp trả các làn sóng khủng bố trắng của Trung tâm Trotskyist - Zinovievist đang nhắm vào Đảng và Nhà nước Xô viết.
Phiên bản này vấp phải sự phản đối của phương Tây và những nhà dân chủ xã hội châu Âu, những nhà Trotskyist ở hải ngoại. Tuy nhiên, sau hàng loạt các sự kiện khủng bố, âm mưu đảo chính diễn ra lần lượt vào những năm 1936, 1937, 1938, nhiều nhà hoạt động cách mạng quốc tế đã đến thăm Liên Xô và tham dự phiên tòa xét xử Trung tâm Trotskyist – Zinovievist công khai, một bộ phận đã thay đổi lập trường và tán thành những quyết định của chính quyền Xô viết. Các nước Phương Tây trong Chiến tranh thế giới thứ hai cũng đã có những thay đổi quan điểm về giai đoạn này, Đại sứ Mỹ tại Liên Xô đã đánh giá rất cao những phiên tòa xét xử ở Liên Xô, và ông đã viết trên tờ báo Mỹ về việc Liên Xô đã tiêu diệt hoàn toàn đội quân thứ 5. Nhưng sau chiến tranh, thái độ của phương Tây quay ngoắt 180 độ, khi chỉ trích và tuyên truyền lệch lạc về sự kiện Kirov và giai đoạn 1934 – 1938. Chủ nghĩa chống cộng lấn át toàn bộ trong bầu không khí của các nước tư sản phương Tây sau chiến tranh, hàng loạt các nghiên cứu, sách viết về thời kỳ này đã tiến hành thêu dệt những hoạt động trấn áp khủng bố.
Chốt:
Có thể nói, trong 4 phiên bản trên, phiên bản “Stalin có liên quan đến vụ án Kirov” là phiên bản được lan truyền rộng lớn nhất, đằng sau nó là cả một bệ truyền thông phương Tây thêu dệt, đồng thời trong nửa sau thời kỳ tồn tại của Nhà nước Xô viết, từ Khrushchev và Gorbachev, phiên bản này được đồn đại rộng rãi. Song, cả Phương Tây và lẫn Liên Xô thời Khrushchev – Gorbachev vẫn không thể phủ nhận được những tài liệu của các phiên tòa năm đó mà các cơ quan tố tụng đã đưa ra vào năm 1934-1935.
Phiên bản “Trung tâm khủng bố Trotskyist – Zinovievist” kể từ 1934 cho đến nay vẫn được xem là phiên bản có hệ thống tài liệu, bằng chứng, pháp lý chặt chẽ nhất trong 4 phiên bản, và cho đến hiện nay chưa có bất kỳ ai có thể chứng minh phiên bản này sai lệch. Cả 3 phiên bản còn lại, chủ yếu là đồn, tuyên truyền, công kích chính trị, hầu như là không tồn tại bằng chứng. Do đó, cho đến nay, phần lớn giới nghiên cứu sử Nga đều phủ nhận các phiên bản này, cho rằng điều này rất kém tin cậy, nhưng các nhân vật chống cộng và chống Stalin thì rất thích sử dụng bất chấp việc độ tin cậy kém, thiếu giá trị khoa học.
Quá trình điều tra vụ án sẽ được cung cấp trong P.2 (còn tiếp)
