LẠI BÀN VỀ VẤN ĐỀ THÀNH LẬP LIÊN BANG XÔ VIẾT
Anh bạn chồn của tôi lại có một bài viết xuyên tạc mối quan hệ giữa Lenin và Stalin trong việc thành lập Liên Xô. Điều này không có gì mới mẻ cả, vì đây vẫn là tiếp tục những thuyết của đám Trotskyist từ hồi các cuộc tranh luận năm 1925 xung quanh “Di chúc của Lenin”; rồi đến Đại hội XX (1956) Khrushchev đã đào lại cái này dùng để thóa mạ Stalin; năm 1988, các nhà cải tổ lại đem cái này ra nói tiếp; đến năm 2016 đến lượt anh Putin hốc. Thật kỳ lạ, anh chồn bạn tôi vốn bài Do Thái cực đoạn lại đi hốc mấy cái thuyết của đám Do Thái =]]]]x
Hiện nay, với các tài liệu được lưu trữ, chúng ta hoàn toàn có thể bác bỏ những thuyết âm mưu đấy.
Hôm trước tôi đã viết hai bài xung quanh nhận xét của Putin về mô hình Nhà nước của Lenin và vạch trần rõ những quan điểm sai lầm của Putin. Tuy nhiên, tôi đã bỏ ngỏ một vấn đề mà chưa trả lời: Liệu có xảy ra bất đồng giữa Lenin và Stalin về vấn đề mô hình Nhà nước hay không?
Câu trả lời là - CÓ. Nhưng, nó lại không giống mô tả của Putin. Từ bản chất cho đến quá trình!
Bất đồng đó không phải là sự đối lập giữa quan điểm của Stalin với quan điểm của Lenin, mà thực ra đó là sự mâu thuẫn nhất thời giữa việc Stalin nhận thức chủ nghĩa Lenin và quan điểm thực Lenin (trong cùng thời điểm) đối với việc thành lập một Nhà nước chung giữa các nước Cộng hòa Xô viết. Việc Putin “biến” nó thành một sự đối lập là một sự sai lệch hoàn toàn. Điều đó không mới, đó là sự kế tục các quan điểm của các nhà sử học “Cải tổ” ở Liên Xô cuối thập niên 80s chứ không hơn gì cả (Ví dụ cuốn “Di chúc Lenin” của giáo sư sử học Liên Xô Vladimir Pavlovich Naumov do Nxb APN ấn hành năm 1988 đã đề cập đến vấn đề này).
1. Quan điểm của Stalin về mô hình Nhà nước của nước Nga Xô viết
Trong cuộc phỏng vấn ngày 19 tháng Mười hai 2019, Tổng thống Putin có đề cập đến việc Stalin đã viết một bài báo về “quyền tự trị”. Điều đó là không đúng, sự thật là Stalin viết về “chính sách dân tộc” của Chính quyền Xô viết. Vấn đề “tự trị” được đề cập đến không phải dưới tư cách của “quyền”, mà là biện pháp của Nhà nước trong việc thi hành chính sách dân tộc ở nước Nga. Cách tiếp cận hai vấn đề trên hoàn toàn là khác biệt.
Bài viết ra đời trong hoàn cảnh nước Nga đã là một Nhà nước Cộng hòa liên bang (Федерация) kể từ khi Hiến pháp đầu tiên của nước Nga Xô viết ra đời vào tháng 1/1918. Quá trình cải tổ hành chính của nước Nga Xô viết theo thể thức Liên bang đã bắt đầu từ 1918 đến 1920. Vấn đề tự trị địa phương là một trong những vấn đề cần phải giải quyết sao cho phù hợp với chính sách tôn trọng sự bình đẳng dân tộc và quyền tự quyết dân tộc theo quan điểm của chủ nghĩa Lenin đối với sự nghiệp cách mạng của giai cấp vô sản.
Đã có hai xu hướng trong vấn đề này.
- Xu hướng thứ nhất đại biểu là Lenin và Stalin (Stalin là người đứng đầu tiểu ban Dân tộc, Lenin là người phê chuẩn đề cương Dân tộc của Stalin) đó là chống lại những yêu cầu đòi phân lập những miền ngoại vi khỏi nước Nga và coi rằng đó là những hành vi phản cách mạng. Xem rằng mô hình tự trị cho các khu vực, các nước Cộng hòa tự trị là một hình thức phù hợp.
- Xu hướng thứ hai là xu hướng phản đối đề cương dân tộc của Stalin, thái độ này có tính chất dân tộc chủ nghĩa của một số đảng bộ dân tộc ở các miền ngoại vi của nước Nga. Họ đòi hỏi quyền được tách ra khỏi nước Nga mặc dù họ không dựa trên sự đồng thuận của đa số quần chúng (như Ba Lan và Phần Lan).
Những yêu cầu này đã bị Lenin và Stalin bác bỏ. Thực vậy, việc tán thành sự phân lập của Ấn Độ, Ai CẬp và nhiều thuộc địa khác khỏi nước đồng minh là đúng, vì sự phân lập ấy có ý nghĩa là giải phóng những dân tộc bị áp bức khỏi tay chủ nghĩa để quốc và làm chủ nghĩa đế quốc bị suy yếu. Nhưng ngược lại, sự phân lập của các miền ngoại vi khỏi nước Nga sẽ làm các miền đó rơi vào tay của chủ nghĩa đế quốc như trường hợp Ba Lan và Phần Lan, chính phủ tư sản đã lên nắm quyền sau khi đã phân lập khỏi nước Nga, đồng thời sẽ làm thế và lực của cách mạng Nga yếu đi, làm các dân tộc miền ngoại vi đó rơi vào cảnh bị áp bức.
Stalin đã viết rõ ràng trong bài viết này như sau:
“Phải vứt bỏ cái yêu sách đòi tách các miền ngoại vi ra khỏi nước Nga mà người ta coi là hình thức của mối quan hệ giữa trung ương và ngoại vi, vì không những yêu sách ấy nghịch ngay với cách đặt vấn đề liên minh giữa trung ương và các miền ngoại vi, mà trước hết, vì trên căn bản nó nghịch với lợi ích của quần chúng nhân dân, cả ở trung ương lẫn ngoại vi. Tách các miền ngoại vi ra sẽ nguy hại cho cách mạng ở nước Nga trung ương, là cuộc cách mạng đang kích thích phong trào giải phóng ở phương Tây và phương Đông, việc đó đã đành rồi. Nhưng các miền ngoại vị mà tách ra thì nhất định cũng không tránh khỏi bị chủ nghĩa đế quốc quốc tế nô dịch. Chỉ nhìn qua xứ Gruzia, Armenia, Ba Lan, Phần Lan,… tách ra khỏi nước Nga, nay chỉ còn giữ mỗi cái vỏ độc lập bên ngoài cũng đủ rõ. Sự thật những nước này đã trở thành những chư hầu thật sự của Đồng minh. Sau hết, chỉ cần nhắc lại việc mới đây xảy ra cho hai xứ Ukraina và Azerbaijan, xứ thì bị tư bản Đức tàn phá, xứ thì bị Đồng minh cướp bóc, cũng đủ thấy yêu sách đòi tách các miền ngoại vi ra, trong tình hình quốc tế hiện nay, rõ ràng là yêu sách phản cách mạng. Đứng trước cuộc đấu tranh một còn một mất ấy giữa nước Nga vô sản và bọn Đồng minh đế quốc chủ nghĩa, các miền ngoại vi chỉ có hai đường:
Hoặc đi với Nga, thì quần chúng lao động ngoại vi sẽ được giải phóng khỏi ách áp bức của chủ nghĩa đế quốc
Hoặc đi với Đồng minh, thì không tránh đâu khỏi ách đế quốc chủ nghĩa.
Không có con đường thứ ba nào cả. Sự độc lập giả hiệu của những xứ độc lập giả hiệu như Gruzia, Armenia, Ba Lan, Phần Lan, … chỉ là một nước sơn phủ ngoài để che đậy tình trạng tùy thuộc hoàn toàn của những nước ấy, nếu được phép gọi như thế là tùy thuộc, đối với nhóm đế quốc này hay nhóm đế quốc khác”. (Stalin, Chính sách của chính quyền Xô viết về vấn đề dân tộc ở Nga, Stalin toàn tập, tập 4).
Đánh giá về ý nghĩa của mô hình tự trị, Stalin đã viết:
“Việc thi hành chính sách dân tộc ở Nga trong ba năm (1918-1920) chính quyền Xô viết chứng tỏ Chính phủ Xô viết đã đi đúng đường trong việc thực hiện chế độ tự trị xô viết với các hình thức khác nhau. Vì chính là nhờ riêng vào chính sách đó mà Chính phủ Xô viết đã mở được con đường vào những vùng hẻo lánh nhất của ngoại vi, đã đưa được những quần chúng lạc hậu nhất và phức tạp nhất, về phương diện dân tộc, vào sinh hoạt chính trị, đã liên kết được những quần chúng ấy với trung ương, bằng những mối quan hệ hết sức khác nhau. Đó là nhiệm vụ mà chẳng những không một chính phủ nào trên thế giới có đã có thể hoàn thành, mà thậm chí không dám tự đặt ra mình nữa” (Stalin, Chính sách của chính quyền Xô viết về vấn đề dân tộc ở Nga, Stalin toàn tập, tập 4).
Vậy vấn đề Putin nêu ra sai lệch như thế nào ?
A) Stalin không hề đối lập quan điểm của mình với Lenin về mô hình Nhà nước của nước Nga Xô viết. Cả hai đều tán thành việc xây dựng một Nhà nước Liên bang (Федерация) - điều này tôi đã đề cập từ các bài viết trước và tiếp tục khẳng định điều đó trong bài viết này. Mô hình tự trị nằm trong Liên bang là nhằm tạo những điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của các dân tộc lạc hậu, khu vực miền núi khó khăn, và xem các hình thức tự trị đó là mối liên kết giữa các vùng đấy đối với nước Nga trung ương.
B) Stalin không viết một bài báo nào về cổ súy quyền tự trị, mà rõ ràng là viết về chính sách dân tộc. Vấn đề tự trị chỉ là một trong các biện pháp để thực hiện chính sách dân tộc của chính quyền Xô viết. Và do đó, nó hoàn toàn không những không đối lập với quan điểm của Lenin về xây dựng Nhà nước liên bang (Федерация) Nga mà ngược lại, còn đi chứng minh rằng mô hình Nhà nước của Lenin là đúng đắn.
C) Đồng thời, bài viết của Stalin đề cập đến vấn đề tự trị của nước Nga Xô viết (RSFSR) năm 1920, trong khi đó Putin đặt vấn đề thành lập của Liên Xô (1922). Sự sai lệch về thời gian, và đối tượng đã làm nhận xét của Putin khi cho rằng Stalin chống đối lại cách thức tổ chức Nhà nước của Lenin - là sáo rỗng, thiếu chính xác.
D) Việc Putin vu cáo Lenin đặt quả bom dưới mái Nhà Nga cũng tiếp tục được cho thấy là không đúng. Vì: không chỉ Liên Xô (1922-1991), ngay cả nước Nga Xô viết (1918-1922) đều là hình thức Nhà nước thống nhất ngay cả khi trong bản thân nó tồn tại các nước Cộng hòa liên bang, các nước Cộng hòa tự trị, .... Cơ sở để khẳng định điều đó chính là cơ quan quyền lực trung tâm của nó được tổ chức dưới hình thức một Nghị viện nhân dân thống nhất:
Đối với nước Nga Xô viết, điều 11 của Hiến pháp nước Nga Xô viết 1918 viết rõ: “Quyền lực tối cao của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô viết liên bang Nga thuộc về Đại hội Xô viết toàn Nga, giữa các kỳ đại hội - thuộc Ban chấp hành Trung ương toàn Nga” (Hiến pháp 1918 của RSFSR) - quy định rõ về một Nghị viện nhân dân thống nhất toàn liên bang (Федерация) .
Đối với Liên Xô, điều 8 Hiến pháp Liên Xô 1924 viết rõ: “Cơ quan tối cao của Liên bang Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô viết là Đại hội toàn quốc các Xô viết, giữa các kỳ đại hội - Ban chấp hành trung ương toàn Liên Xô, Xô viết Liên minh và Xô viết dân tộc” (Hiến pháp 1924 của CCCP) - cũng quy định về một Nghị viện nhân dân thống nhất toàn liên bang giữa các nước Cộng hòa liên minh (Союз государств).
2. Quan điểm của Stalin về mô hình Nhà nước liên hiệp giữa các nước Cộng hòa Xô viết.
Bây giờ, chúng ta đi đến vấn đề mới hơn, đó là quan điểm của Stalin đối đối với một sự liên hợp giữa các nước Cộng hòa Xô viết vào năm 1922. Thực ra, quan điểm này trên thực tế vẫn là tiếp tục Chủ nghĩa Lenin về mặt Nhà nước trước đó, nhưng là với một đối tượng mới - Các nước cộng hòa liên minh. Stalin đã chủ trương áp dụng mô hình Nhà nước liên bang kiểu nước Nga Xô viết cho một liên minh giữa các nước Cộng hòa.
Một đề xuất về việc các nước Cộng hòa Xô viết Ukraina, Xô viết Belorussia, Liên bang Xô viết Ngoại Kavkaz gia nhập vào nước Nga Xô viết với tư cách nước Cộng hòa tự trị đã được Stalin thảo ra vào khoảng cuối tháng Tám 1922.
Trước hết, cần phải nói rằng trong thời điểm Stalin soạn ra dự thảo về việc Liên hợp các nước Cộng hòa Xô viết bằng cách sáp nhập vào Cộng hòa xã hội chủ nghĩa liên bang Nga với tư cách tự trị, thì quan điểm về mô hình Nhà nước liên bang (Федерация) chiếm địa vị tuyệt đối trong Đảng Cộng sản (B) Nga với kinh nghiệm thực tiễn 5 năm tồn tại của chính quyền Xô viết ở Nga.
Đồng thời, quan điểm của Lenin về Nhà nước liên bang giữa các nước cộng hòa liên minh (Союз государств), mặc dù được Lenin đề cập hồi tháng 5/1917 như là một khẩu hiệu chính trị, trên thực tế chưa được lý luận hóa rõ ràng. Và Lenin chỉ đề cập một lần duy nhất vào lúc đó mà thôi. Do đó, lý luận đó chưa được xây dựng hoàn chỉnh và nó không chiếm lấy được một chút địa vị nào cả. Thậm chí Lenin còn tán thành bài “Về những nhiệm vụ trước mắt của Đảng trong vấn đề dân tộc”của Stalin, được đăng trên báo Sự thật ngày 10 tháng Hai 1921 - tức là Đề cương về vấn đề dân tộc của Đại hội X cả Đảng Cộng sản (B) Nga. Chính trong bài viết đó, Stalin lần đầu nêu lên ý tưởng Các nước Cộng hòa liên minh sát nhập vào nước Nga Xô viết.
Thật vậy, Stalin đã viết:
“5. Liên bang (Федерация) các nước Cộng hòa Xô viết dựa trên cơ sở cộng đồng lợi ích quân sự và kinh tế, là hình thức chung của liên minh quốc gia để có thể [....]. Kinh nghiệm của nước Nga trong việc áp dụng các hình thức khác nhau của liên bang, kể từ hình thức liên bang (Федерация) dựa trên chế độ tự trị Xô viết (Kyrgyzstan, Bashkiria, Tatari, miền núi, Dagestan), cho tới hình thức liên bang dựa trên những hiệp ước giữa các nước cộng hòa độc lập (như Ukraina, Azerbaijan), và những hình thức quá độ (Turkestan, Belorussia), kinh nghiệm đó đã chứng tỏ đầy đủ tính chất thích hợp và tính chất linh hoạt của liên bang (Федерация), một hình thức chung để liên hợp các nước cộng hòa Xô viết thành một liên minh quốc gia.
6. Liên bang (Федерация) chỉ có thể bền vững, và có được những kết quả thực tế, khi nào mà liên bang đó dựa trên sự tin cậy lẫn nhau và trên sự tự nguyên liên hợp của các nước họp thành liên bang. Nếu cộng hòa liên bang xã hội chủ nghĩa Xô viết Nga là nước duy nhất trên thế giới đã thành công trong việc thí nghiệm về chung sống hòa bình và hợp tác anh em giữa một số dân tộc và dân tộc ít người, là vì trong nước cộng hòa đó không hề có dân tộc nào là thống trị, dân tộc nào là bị trị, không có mẫu quốc, và thuộc địa, không có chủ nghĩa đế quốc và áp bức dân tộc; là vì trong nước cộng hòa liên bang xã hội chủ nghĩa Xô viết Nga, liên bang (Федерация) được đặt trên cơ sở tin cậy lẫn nhau và lòng mong muốn tự nguyện liên hợp của quần chúng lao động các dân tộc khác nhau. Vô luận thế nào, cũng cần phải duy trì tính chất tự nguyện ấy của liên bang, vì chỉ có một liên bang (Федерация) như thế mới có thể dùng làm hình thức quá độ tiến đến một sự đoàn kết cao độ giữa những người lao động tất cả các nước trong một nền kinh tế thế giới duy nhất, sự đoàn kết mà ngày càng ngày người ta càng thấy rõ là cần thiết” (Stalin, Chính sách của chính quyền Xô viết về vấn đề dân tộc ở Nga, Stalin toàn tập, tập 5).
Lenin là người đứng đầu tiểu ban chỉnh sửa đề cương dân tộc của Stalin được thành lập ngay sau phiên họp của Bộ Chính trị ngày 5 tháng Hai 1921, bản đề cương buộc phải thông qua trưởng tiểu ban và toàn tiểu ban thì mới có thể được đọc tại Đại hội X của Đảng Cộng sản (B) Nga. Do đó, bản đề cương mà Stalin đã đọc trực tiếp tại Đại hội X của Đảng Cộng sản (B) Nga 10 tháng Ba 1921 có nội dung liên quan đến vấn đề liên bang bắt buộc phải được Lenin tán thành.
Như vậy, chúng ta có thể thấy rõ, quan điểm của Lenin và Stalin lúc này khá là tương đồng. Tuy nhiên, đây cũng chỉ mới là những nét phát họa cơ bản ban đầu, chưa thực sự rõ ràng, vì điều kiện thành lập Liên Xô chưa có. Bước vào thời điểm năm 1922, khi nhu cầu về sự hình thành một mô hình Nhà nước mới, lúc này mới thực sự đặt ra cho Đảng Cộng sản (B) Nga một thách thức khó khăn và phức tạp trong việc giải quyết đúng đắn và triệt để mô hình Nhà nước. Cũng tại thời điểm này, chúng ta mới thấy được cái tầm và tài năng tư duy của lãnh tụ Lenin trong việc giải quyết một cách xuất sắc “bài toán hóc búa” về mô hình Nhà nước của Liên Xô.
3. Vấn đề thành lập Liên bang Xô viết (Союз государств).
Hôm trước tôi đã nói việc ra đời của các nhà nước Xô viết liên minh (конфедерация) là một nhu cầu tất yếu của nội chiến. Điều đó là hoàn toàn đúng. Và trong bài viết này tôi khẳng định tiếp rằng xu hướng ra đời Liên bang Xô viết (Союз государств) là một nhu cầu tất yếu khác, tiếp nối nhu cầu tất yếu trước đó. Thực vậy, Liên bang Xô viết chỉ ra đời khi và chỉ khi tồn tại các nhà nước độc lập của các dân tộc có chủ quyền (конфедерация) như Ukraina Xô viết, Belorussia Xô viết, Gruzia Xô viết, Armenia Xô viết, Azerbaijan Xô viết, và họ mong muốn liên hiệp thống nhất lại.
Sự ra đời của sự liên minh các Nhà nước độc lập (конфедерация) bắt nguồn nhu cầu liên minh về chính trị và quân sự, còn sự ra đời của một Nhà nước liên minh thống nhất bằng liên bang (Союз государств) bắt nguồn từ nhu cầu liên minh về kinh tế.
Khi trả lời phóng viên báo Sự thật ngày 18 tháng Mười một 1922, Stalin đã nói:
“Cái gì đã gây nên cuộc vận động liên hợp đó, nguyên nhân chính của cuộc vận động liên hợp đó là gì ?
Nguyên nhân chủ yếu là về mặt kinh tế. Giúp đỡ nền kinh tế nông dân, phát triển công nghiệp, cải tiến những phương tiện giao thông bưu điện, các vấn đề tài chính, các vấn đề có liên quan đến chế độ tô nhượng và đến các hiệp định kinh tế khác, hành động nhất trí trên thị trường nước ngoài với tư cách người bán hoặc người mua: đó là những vấn đề đã làm nẩy sinh ra cuộc vận động thành lập liên minh các nước cộng hòa. Một mặt, các nước cộng hòa của chúng ta do nội chiến mà kinh tế suy kiệt những tài nguyên kinh rế trong nước, và mặt khác, tư bản nước ngoài không còn đầu tư vào nữa, dù là đầu tư ít - các sự kiện đó đã tạo nên một tình huống là bất kỳ một nước cộng hòa Xô viết nào của chúng ta cũng đều không thể tự lực khôi phục kinh tế của mình được. Hiện nay, tình hình đó đã đặc biệt thấy rõ, khi mà các nước cộng hòa Xô viết lần đầu tiên sau nội chiến, đã thực sự bắt tay giải quyết các vấn đề kinh tế, và khi mà các nước cộng hòa Xô viết cảm thấy ngay trong quá trình công tác rằng nếu từng nước cộng hòa một cố gắng riêng rẽ thì hoàn toàn không đủ, rằng hoàn toàn cần thiết phải thống nhất những cố gắng đó, phải thực hiện liên minh kinh tế giữa các nước cộng hòa, đó là con đường duy nhất để thật sự khôi phục công nghiệp và nông nghiệp.
Nhưng muốn thật sự phối hợp những cố gắng về mặt kinh tế của các nước cộng hòa, cho đến cả đem kết hợp các nước đó thành một liên minh kinh tế thống nhất, thì cần phải lập ra những cơ quan liên minh thích hợp có tính chất thường trực, có khả năng hướng sinh hoạt kinh tế của các nước cộng hòa đi theo một đường lối thống nhất nhất định. Chính vì thế mà những hiệp định kinh tế và thương mại trước kia ký kết giữa các nước cộng hòa với nhau, đến nay không còn đủ nữa. Chính vì thế mà cuộc vận động thành lập liên minh các nước cộng hòa đã vượt ra ngoài các hiệp định đó và đã đặt ra vấn đề liên hợp các nước cộng hòa”(Stalin, Vấn đề liên hợp các nước cộng hòa dân tộc độc lập, Stalin toàn tập, tập 5).
Do đó, xu hướng liên hợp này có tính khách quan và nằm ngoài ý chí chủ quan của bất kỳ ai, bao gồm cả Lenin và Stalin. Việc đề cập vào năm 1921 tại Đại hội X của Đảng Cộng sản (B) Nga chỉ có ý nghĩa như một “nguyện vọng” mà thôi, và vì nhiệm vụ chính trị quân sự chưa giải quyết xong cho nên nó chưa thực sự thực tế. Do đó, đến thời điểm đầu 1922, xu hướng này mới bắt đầu hiện thực hóa cụ thể bởi các đề xuất từ các nước Cộng hòa Gruzia, Armenia và Azerbaijan chứ không phải đến từ nước Nga Xô viết.
Ngày 10 tháng Tám 1922, Bộ Chính trị Ban chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản (B) Nga sau khi nhận được báo cáo từ các nước Cộng hòa Xô viết liên minh đã quyết định thành lập một tiểu ban và giao cho tiểu ban này chuẩn bị đề án liên quan đến mối quan hệ qua lại giữa các nước Cộng hòa Xô viết. Đứng đầu tiểu ban này được Trung ương giao nhiệm vụ đó là Stalin. Thành phần tiểu ban bao gồm đại diện của toàn bộ các nước cộng hòa liên minh.
Khoảng đầu tháng Chín 1922, Stalin đã thảo xong bản dự thảo nghị quyết của tiểu ban “Về các quan hệ qua lại giữa các nước Cộng hòa liên bang xã hội chủ nghĩa Xô viết Nga với các nước cộng hòa độc lập”, trong đó Stalin đã đề xuất các nước Ukraina, Belorussia, Azerbaijan, Gruzia, Armenia tham gia vào thành phần liên bang Nga với quyền hạn là nước cộng hòa tự trị. Điều này được Stalin mô phỏng dựa trên mô hình Nhà nước liên bang (Федерация) của nước Nga Xô viết.
Dự thảo đã được Ban chấp hành trung ương của các Đảng Cộng sản ở các nước cộng hòa dân tộc liên minh thảo luận. Chỉ có hai Đảng ủng hộ là Azerbaijan và Armenia. Đảng Gruzia đã bày tỏ sự phản đối, và thông qua một nghị quyết để gửi Ban chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Nga với nội dung: “Sự thống nhất các nước Cộng hòa độc lập dưới hình thức tự trị hóa được đưa ra trên cơ sở luận của đồng chí Stalin được xem là quá sớm. Chúng tôi cho rằng việc thống nhất các cố gắng về mặt kinh tế và chính sách chung là cần thiết nhưng phải duy trì tất cả những yếu tố của nền độc lập”(Lenin toàn tập, tập 45, phần chú thích vấn đề tự trị hóa, tr. 641). Đảng Belorussia không thể hiện sự đồng ý, tuyên bố tán thành việc duy trì các quan hệ hiệp ước giữa các nước độc lập như trước. Đảng Ukraina không thảo luận dự thảo này.
Trên thực tế, dự thảo của Stalin về việc sử dụng lại mô hình Nhà nước liên bang (Федерация) của nước Nga Xô viết đã đứng trên bờ vực phá sản. Trước hết, việc này đã không có sự tán thành thống nhất ngay trong chính tiểu ban do Stalin đứng đầu; thứ hai nó không được sự đồng thuận của các Đảng cộng sản của các nước Cộng hòa; thứ ba chắc chắn rằng các nước cộng hòa không tán thành bản dự thảo đó. Do đó, hoặc là phải thay đổi dự thảo, hoặc là không có mô hình Nhà nước liên minh nào cả. Một nước cộng hòa không tán thành thì dự thảo đó cũng sẽ chẳng có ý nghĩa gì nữa.
Ngày 23 và 24 tháng Chính 1922, tiểu ban này với đa số phiếu đã chấp nhận lấy quan điểm của Stalin làm cơ sở để bắt đầu tiến hành thảo luận, bất chấp khả năng thực hiện của nó là vô cùng thấp. Điều này biểu lộ thái độ nặng về hành chính và xem nhẹ về thực tiễn vấn đề dân tộc trong tiểu ban và cũng cho thấy rằng tiểu ban chưa sẵn sàng cho việc giải quyết một vấn đề mang tính vô cùng phức tạp này.
Ngày 25 tháng Chín 1922, toàn bộ các văn kiện đã được gửi đến Lenin, bao gồm cả thái độ của các nước Cộng hòa, lúc này thì Lenin mới đọc lần đầu tiên các văn kiện này. Hôm trước tôi đã viết một bài về sức khỏe của Lenin, và như chúng ta đã biết, từ hồi cuối tháng Tư 1922 đến tháng Chín 1922 sức khỏe của Lenin là khá yếu, nhiều công việc Người đã không thể tham gia được. Bắt đầu từ nửa sau trung tuần tháng Chín 1922, sức khỏe Lenin mới khá trở lại. Nhận ra rằng dự thảo Stalin và kinh nghiệm của nước Nga Xô viết không thể thõa mãn các nhu cầu thực tế của các nước Cộng hòa liên minh. Do đó, Lenin đã đề nghị Stalin đến gặp Người vào ngày 26 tháng Chín 1922. Trong cuộc trao đổi cá nhân với Stalin, Lenin đã chỉ ra những khuyết điểm trong bản dự thảo và cho thấy một nguyên tắc Leninist trong việc giải quyết vấn đề dân tộc: Không thể biến các nước cộng hòa độc lập thành phiên thuộc vì điều đó sẽ ngăn cản sự hợp tác hòa bình cho nước Nga và sự tồn tại của nước Nga, chỉ có một con đường duy nhất đó là liên hợp các nước cộng hòa dân tộc lại thành một liên bang kiểu mới thống nhất và bình đẳng (Союз государств).
Stalin đã nhận ra những khuyết điểm của mình và đồng ý sửa chữa những nội dung trong bản dự thảo. Điều này có thể minh chứng trong bức thư Lenin gửi Bộ Chính trị trong cùng ngày 26 tháng Chính 1922 có nội dung:
“Stalin đồng ý nhận một sự nhượng bộ. Trong khoản 1 không nói “gia nhập” Cộng hòa liên bang xã hội chủ nghĩa Xô viết Nga, mà nói: Chính thức hợp nhất với Cộng hòa liên bang xã hội chủ nghĩa Xô viết Nga thành liên bang các nước cộng hòa Xô viết châu Âu - châu Á*. (ở đây là tên đặt ước lượng trước khi đặt tên chính thức của Liên Xô).
Tôi hy vọng rằng tinh thần của điểm nhượng bộ này đã rõ ràng: chúng ta tự thừa nhận chúng ta bình đẳng với các nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô viết Ukraina và các nước khác, cùng với các nước đó gia nhập một liên minh mới, một liên bang mới - Liên bang các nước cộng hòa Xô viết châu Âu - châu Á” (Lenin toàn tập, t.45, tr. 248-249).
Stalin đã thảo lại nghị quyết của tiểu ban và gửi lại cho Ban chấp hành Trung ương Đảng. Ở đây tôi cần phải lưu ý rằng, Stalin là trưởng tiểu ban, cho nên hoàn toàn tự quyết định việc giữ hay thay đổi bản dự thảo đề cương. Việc Stalin chấp thuận việc thảo lại đề cương đó cho thấy Stalin thừa nhận những quan điểm mới của Lenin. Tức là chuyển từ quan điểm Leninist về giải quyết vấn đề dân tộc ở Nga Xô viết sang quan điểm Leninist (mới) về giải quyết vấn đề dân tộc ở phạm vi lớn hơn - Liên bang giữa các nước cộng hòa liên hợp (Союз государств).
Trong bài phỏng vấn trả lời báo Sự thật, Stalin đã trả lời cho quan điểm thành lập Liên Xô như sau: "Ta có thể thủ tiêu nước Cộng hòa Viễn Đông mà không hề đụng chạm đến lợi ích dân tộc của dân tộc chiếm đa số trong dân cư (vì họ cũng là người Nga như đa số dân cư trong nước Nga); còn thủ tiêu các nước cộng hòa dân tộc thì sẽ là một hành động phi lý phản động, vì nó đòi hỏi phải thủ tiêu các dân tộc không phải Nga và phải Nga hóa các dân tộc đó; nói một cách khác, làm như vậy sẽ là một hành động phản động theo lối Đông ki-sốt, khiến cho ngay cả những phần tử sô-vanh Nga theo chính sách ngu dân như phần tử Trăm-Đen Su-gin cũng sẽ phản đối lại". Stalin toàn tập, tập 5, tr.152-153.
Những kẻ xuyên tạc lời Stalin đã không dám trích nguyên văn câu trả lời của ông ấy, vì chúng sợ phải nói ra cái gọi là SỰ THẬT.
Cần phải nói thêm rằng, không ai khác, chính Stalin đã kế tục cái sự nghiệp của Lenin - khi tách các nước Cộng hòa Xô viết tự trị ra khỏi nước Nga vào năm 1936. Nên nhớ, khi mới thành lập Liên Xô có bốn nước, còn năm 1936 có đến Mười một nước. Nước Nga đã tách Kazh, Uzer, Taji và Kyrg và biến những nước này thành một nước cộng hòa liên minh trong Liên Xô. Thế mà đám xuyên tạc lại chẳng hé môi gì về vấn đề này.
Liệu Stalin đáng chê trách ?
Hoàn toàn không, chúng ta nên và phải nên thừa nhận rằng vấn đề giải quyết dân tộc trong phạm vi liên hợp các quốc gia là một vấn đề mới và hoàn toàn khó. Không chỉ về lý luận mà cả về phương diện thực tiễn, vấn đề này còn quá mới mẻ đối với Stalin. Kinh nghiệm của chủ nghĩa Lenin trước đó cũng không thể giải đáp cho Stalin về cách thức giải quyết vấn đề đúng đắn, và không ai khác ngoài Lenin mới là người có thể giải quyết đúng đắn vấn đề dân tộc này. Lenin đã chấm dứt sự khủng hoảng đứng trên bờ vực sụp đổ của dự thảo liên hợp các nước cộng hòa dân tộc mặc dù có muộn vì sức khỏe của Người không được tốt.
Ngày 6 tháng Mười 1922, Hội nghị toàn thể Ban Chấp hành Trung ương bàn về vấn đề liên hợp dân tộc đã được diễn ra, Lenin không thể tham gia Hội nghị, Stalin là người trực tiếp đọc báo cáo mới đã được sửa chữa trên tinh thần của Lenin. Hội nghị toàn thể đã hoàn toàn tán thành lập trường của dự thảo và bầu Stalin là trưởng tiểu ban soạn thảo dự luật về việc thành lập Liên bang Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô viết.
Đó tiếp tục là thắng lợi có tính nguyên tắc của chủ nghĩa Lenin. Sự bất đồng giữa Lenin và Stalin chỉ là nhất thời chứ không phải là đối lập. Một số kẻ rất lạ lùng, lại gán cho Stalin cái câu “buộc phải thay đổi theo Lenin”. Kỳ lạ, họ đưa ra những đánh giá vấn đề nhưng lại không hề đọc lấy những bài nói, bài viết của chính Lenin và Stalin, mà lại dựa theo một công thức chung: suy diễn từ các sự kiện của vấn đề.
4. Vụ Mdivani
Vấn đề Gruzia khá phức tạp, nó là nguyên nhân dẫn đến những bức thư của Lenin chỉ trích mạnh mẽ về thái độ Đại Nga của một số đồng chí trong Đảng. Thậm chí những người Trotskyist trong các cuộc tranh luận xung quanh “Di chúc của Lenin” hồi năm 1925 đã đem vấn đề này bôi nhọ Stalin, hạ uy tín Stalin.
Sự việc bắt nguồn từ cuộc va chạm đã nổ ra giữa Ban chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Gruzia và Ban chấp hành Đảng bộ khu Trancaucasus. Cuối năm 1921, Mdivani cùng một số người đã chống lại việc Gruzia gia nhập Liên bang Trancasus, chống lại các quan điểm của Stalin đã nêu ở Đảng bộ Tiflis thuộc Đảng Cộng sản Gruzia. Tại phiên họp Hội nghị toàn thể của Ban chấp hành Trung ương vào tháng Mười 1922 đã phê phán những sai lầm của Mdivani, và vấn đề này Mdivani đã phạm phải sai lầm thật sự. Lenin đã phải phê phán sai lầm chính trị có xu hướng dân tộc chủ nghĩa này của ông ta.
Ngoài ra, Mdivani còn liên quan đến việc chống lại dự thảo đầu tiên của Stalin về việc đưa Gruzia vào thành phần “tự trị” trong nước Nga Xô viết. Mdivani là thành viên của tiểu ban dự thảo nghị quyết và đại diện của Ban chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Gruzia. Mdivani kiên quyết giữ vững lập trường về nền độc lập cho Gruzia, và thái độ này đã dẫn đến dự thảo đầu tiên của Stalin thất bại. Tuy nhiên trong trường hợp này Mdivani mặc dù giữ thái độ dân tộc chủ nghĩa địa phương nhưng không hẳng là sai. Về phương diện bảo vệ nền độc lập dân tộc Gruzia là đúng, mặc dù quan điểm chung về chính sách dân tộc của Mdivani là sai. Khi đọc lại các bản báo cáo về vấn đề này, Lenin tán thành việc giữ gìn độc lập dân tộc của Mdivani và phê phán ông ta sai lầm về chính trị khi mang xu hướng dân tộc chủ nghĩa.
Trọng tâm của cuộc xung đột Gruzia chính là tại phiên họp thảo luận về việc gia nhập nước Nga dưới tư cách tự trị tại Ban chấp hành của Đảng bộ Liên bang cộng hòa xã hội chủ nghĩa Trancaucasus (Gruzia, Armenia, Azerbaijan). Mdivani không chỉ phê phán dự thảo của Stalin ở trên tiểu ban liên hợp, mà ngay cả ở Ban chấp hành Đảng bộ Trancaucasus, ông ta cũng phê phán đường lối “tự trị hóa” được ủng hộ bởi Ordzhonikidze. Căng thẳng đỉnh điểm là khi Ordzhonikidze đã đánh một người trong Đảng bộ Gruzia khi bất đồng quan điểm. Thái độ đó của Ordzhonikidze là một sai lầm chính trị rất nghiêm trọng, phi dân chủ, có tính áp đặt, mặc dù quan điểm của ông về chống chủ nghĩa dân tộc địa phương nêu ra tại phiên họp là hoàn toàn đúng đắn. Lenin khi biết được tin sự việc này đã vô cùng tức giận và chỉ trích phong cách làm việc sai lầm của Ordzhonikidze. Người viết trong bức thư “Về vấn đề dân tộc hoặc vấn đề tự trị hóa” như sau:
“Nếu như sự việc đã đi đến chỗ là Ordzhonikidze có thể quá tay đến mức dùng bạo lực, như đồng chí Dzerzhinsky đã thông báo với tôi, thì có thể hình dung được là chúng ta đã rớt xuống vũng lầy như thế nào. Rõ ràng toàn bộ cái mưu toan “tự trị hóa” đó là về căn bản là sai lầm và không hợp thời” (Lenin,Về vấn đề dân tộc hoặc vấn đề tự trị hóa, Lenin toàn tập, tập 45, tr.407).
Thực vậy, muốn liên hiệp các nước Cộng hòa lại, điều cần phải chủ ý là sự tự nguyện liên hợp. Thái độ của Ordzhonikidze đã phạm phải sai lầm rất nghiêm trọng, mang tính ép buộc, buộc mọi người phải chấp nhận bản dự thảo “tự trị hóa”. Điều đó thật khó chấp nhận. Nếu bản dự thảo chưa phù hợp, hoặc bị phản đối, hãy ngồi lại và xử lý điều đó với tư cách văn minh và dân chủ, nhưng không, Ordzhonikidze đã thể hiện một thứ “tinh thần Đại Nga” như vậy. Và điều đấy, Lenin bằng sự nhạy bén chính trị của mình đã kiên quyết chống tinh thần sô-vanh Đại Nga của Ordzhonikidze như thế. Người viết:
“Ordzhonikidze là người có quyền thế đối với tất cả những công dân khác ở Caucasus. Ordzhonikidze không có quyền bực tức, cái bực tức mà chính đồng chí ấy và Dzerzhinsky đã vịn vào”, “Người Gruzia nào (TG- chỗ này đám Trotskyist chỉ là Stalin, nhưng thực ra Ordzhonikidze cũng là người Gruzia) nào mà coi thường khía cạnh đấy của vấn đề, ném ra một cách bừa bãi lời buộc tội “chủ nghĩa dân tộc xã hội” (trong khi chính anh ta không những là một phần tử dân tộc xã hội thực sự và chính cống mà còn là một tên Đại Nga bạo ngược), thì về thực chất người Gruzia đó hại đoàn kết của giai cấp vô sản, vì không có gì kìm hãm việc phát triển và củng cố sự đoàn kết của giai cấp vô sản hơn là sự bất công dân tộc, và đối với những người của dân tộc bị xúc phạm thì họ dễ nhạy cảm đối với ý thức về quyền bình đẳng và sự vi phạm quyền ấy, ngay dù chỉ vì sơ ý, ngay dù chỉ bông đùa, sự vi phạm của đồng chí vô sản của mình đối với quyền lợi bình đẳng ấy”. Sau đó Người đề nghị: “Cần phải thi hành kỷ luật đối với đồng chí Ordzhonikidze để làm gương (rất đáng tiếc là tôi phải nói lên điều này vì bản thân tôi là bạn đồng chí ấy và đã cùng đồng chí ấy hoạt động ở nước ngoài), phải điều tra cho xong hoặc điều tra kỹ lại tất cả những tài liệu của tiểu ban Dzerzhinsky nhằm sửa chữa hàng loạt những sai lầm ấy và những xét đoán thiên vị mà chắc chắn là có trong các tài liệu này” (Lenin,Về vấn đề dân tộc hoặc vấn đề tự trị hóa, Lenin toàn tập, tập 45, tr.409; tr.411;tr413).
Tại sao lại có Dzerzhinsky ? Ngày 25 tháng Mười một năm 1922, Bộ chính trị dã cử đến Gruzia một tiểu ban được thành lập do Dzerzhinsky đứng đầu để điều tra về vụ “Gruzia”. Ngày 12 tháng Mười hai 1922, Dzerzinsky đã đến Moskva và báo cái lại với Lenin. Thái độ Dzerzhinsky trong vụ Gruzia làm Lenin không hài lòng, Người nhận xét:
“Tôi cũng sợ rằng đồng chí Dzerzhinsky, người đã đi Caucasus để điều tra tội lỗi của “những người dân tộc xã hội” ấy, cũng sẽ chỉ biểu lộ ở đây cái tinh thần Nga (TG - mặc dù Dzerzhinsky là người Ba Lan) chính cống của mình (mọi người đều biết rằng những người thuộc các dân tộc khác mà Nga hóa thì hay biểu cảm quá mức tinh thần Nga chính cống) và sợ rằng tính không thiên vị (TG-ý là thiên vị, châm biếm) của đồng chí ấy được nói lên khá đầy đủ bằng “sự hành hung” của Ordzhonikidze. Tôi nghĩ rằng không thể biện hộ cho sự hành hung mang tính Nga ấy bằng bất kỳ một sự khiêu khích nào, thậm chí bằng bất kỳ một sự nhục mạ nào, và đồng chí Dzerzhinsky phạm một lỗi không sửa được là đã có thái độ hời hợt đối với sự hành hung ấy” (Lenin,Về vấn đề dân tộc hoặc vấn đề tự trị hóa, Lenin toàn tập, tập 45, tr.409).
“Tôi cũng sợ rằng đồng chí Dzerzhinsky, người đã đi Caucasus để điều tra tội lỗi của “những người dân tộc xã hội” ấy, cũng sẽ chỉ biểu lộ ở đây cái tinh thần Nga (TG - mặc dù Dzerzhinsky là người Ba Lan) chính cống của mình (mọi người đều biết rằng những người thuộc các dân tộc khác mà Nga hóa thì hay biểu cảm quá mức tinh thần Nga chính cống) và sợ rằng tính không thiên vị (TG-ý là thiên vị, châm biếm) của đồng chí ấy được nói lên khá đầy đủ bằng “sự hành hung” của Ordzhonikidze. Tôi nghĩ rằng không thể biện hộ cho sự hành hung mang tính Nga ấy bằng bất kỳ một sự khiêu khích nào, thậm chí bằng bất kỳ một sự nhục mạ nào, và đồng chí Dzerzhinsky phạm một lỗi không sửa được là đã có thái độ hời hợt đối với sự hành hung ấy” (Lenin,Về vấn đề dân tộc hoặc vấn đề tự trị hóa, Lenin toàn tập, tập 45, tr.409).
Vậy còn việc Lenin nhận xét về Stalin ?
Người viết: “Tôi cho rằng ở đây sự hấp tấp và sính hành chính của Stalin, và cả sự bực tức của đồng chí ấy đối với “chủ nghĩa dân tộc xã hội” xấu xa, có một vai trò quyết định. Trong chính trị, nói chung sự bực tức thường có tác dụng xấu nhất” (Lenin,Về vấn đề dân tộc hoặc vấn đề tự trị hóa, Lenin toàn tập, tập 45, tr.408-409).
Có thể nói sai lầm của Stalin chính là dung túng phần nào cho người bạn thân của mình Ordzhonikidze và do đó phần nào “dung dưỡng” cái tính khí Đại Nga của Ordzhonikidze. Dẫu sao thì đó cũng là sai lầm về mặt chính trị. Tuy nhiên, có thể thấy rất rõ, Lenin không chỉ trích Stalin là sô-vanh Đại Nga. Và do đó, những tuyên truyền cáo buộc Stalin sô-vanh Đại Nga bằng việc bẻ cong việc Lenin chỉ trích Ordzhonikidze, là hoàn toàn sai.
Và đã không có chuyện Stalin giấu nhẹm bức thư vì lo ngại “Lenin chỉ trích tinh thần sô-vanh Đại Nga của mình”. Thực tế vào ngày 16 tháng Tư năm 1923, tại Đại hội XII của Đảng Cộng sản (B) Nga, bức thư đó của Lenin đã được đọc trước Đại hội, bức thư đó đã được Đại hội tiếp thu và sửa chữa một số vấn đề về dân tộc trong Nghị quyết của Đảng. Điều này trong ghi chú của Lenin toàn tập, tập 45 cũng đã xác thực.
Kết:
Vậy chúng ta rút ra được gì từ câu chuyện này ?
1) Không có chuyện Stalin đối lập quan điểm với Lenin, chỉ có một sự bất đồng nhất thời, và nhanh chóng Stalin đã thay đổi những quan điểm sai lầm ấy. Nguyên nhân là do Stalin nhận thức và giải quyết vấn đề dân tộc chưa đúng trên tinh thần chủ nghĩa quốc tế vô sản, rập khuôn máy móc công thức cũ vào tình hình mới.
2) Không có chuyện Stalin kết bè phái nhằm chống Lenin như một số kẻ rêu rao. Thực vậy, ngay cả khi nắm trong tay thẩm quyền trưởng tiểu ban và được đa số thành viên tiểu ban đồng ý với dự thảo của mình. Nhưng không ai khác, chính Stalin đã thay đổi dự thảo trên tinh thần phù hợp với quan điểm của Lenin, chứ không phải bị Lenin bắt buộc phải thay đổi. Cũng không phải “đành chấp nhận” như Tổng thống Nga Putin tuyên bố hôm 19 tháng Mười hai 2019.
3) Lenin không phê phán Stalin là chủ nghĩa dân tộc Đại Nga sô-vanh như một số kẻ rêu rao. Đằng rằng là một số sai lầm chính trị của Stalin với tư cách là Tổng bí thư, là trưởng tiểu ban xúc tiến liên hợp các nước Cộng hòa, Stalin cũng phải có một phần trách nhiệm. Tuy nhiên, để quy chụp Stalin mang tư tưởng dân tộc Đại Nga là vô căn cứ, thậm chí là xuyên tạc. Và chính vì thế, bọn xuyên tạc ông và cả những kẻ cố tỏ vẻ là mình ủng hộ ông cũng không dám trích những lời ông viết, như anh chồn bạn tôi - mang tinh thần dân tộc chủ nghĩa cực đoan chống cộng - cũng không dám trích thật những lời Stalin.
4) Và tất nhiên, không phải lúc nào Stalin cũng đúng. Sự thật là Stalin cũng là con người. Mà đã là con người thì phải có lúc đúng và lúc sai. Cái hay của Stalin chính là ở chỗ ông luôn nhận ra những sai lầm kịp thời và sửa cái sai lầm đó thành đúng. Điều đó là vô cùng quan trọng và cấp thiết. Một số kẻ cứ ôm khư khư cái sai của mình và bảo thủ, kẻ đó ắt phải trả giá, không ít thì nhiều, không sớm thì muộn.
#Gấu
